δὲ τοιοῦτον, ὥστε μὴ φοβεῖσθαι τοὺς ἐντυγχάνοντας, ἀλλὰ μᾶλλον αἰδεῖσθαι 1. Τούτου μέντοι τυγχάνειν οὐ ῥᾴδιον, ὄντα εὐκαταφρόνητον. Διὸ δεῖ, κἂν μὴ τῶν ἄλλων ἀρετῶν ἐπιμέλειαν ποιῆται, ἀλλὰ τῆς πολιτικῆς, καὶ δόξαν ἐμποιεῖν περὶ αὐτοῦ τοιαύτην. ἔτι δὲ μὴ μόνον αὐτὸν φαίνεσθαι μηδένα τῶν ἀρχομένων ὑβρίζοντα 5 μήτε " νέον μήτε νέαν, ἀλλὰ μηδ' ἄλλον μηθένα τῶν περὶ αὐτόν. ὁμοίως δὲ καὶ τὰς οἰκείας ἔχειν γυναῖκας πρὸς τὰς ἄλλας b· ὡς καὶ διὰ γυναικῶν 4 ὕβρεις, πολλαὶ τυραννίδες ἀπολώλασι.

a

14. Περί τε τὰς ἀπολαύσεις τὰς σωματικὰς τοὐναντίον ποιεῖν ἢ νῦν τινες τῶν τυράννων ποιοῦσιν· οὐ γὰρ μόνον εὐθὺς ἕωθεν τοῦτο δρῶσι καὶ συνεχῶς πολλὰς ἡμέρας, ἀλλὰ καὶ φαίνεσθαι τοῖς ἄλλοις βούλονται τοῦτο πράττοντες ἵν ̓ ὡς εὐδαίμονας καὶ μακαρίους θαυμάσωσιν· ἀλλὰ μάλιστα μὲν μετριάζειν τοῖς τοιούτοις· εἰ δὲ μή, τό γε φαίνεσθαι τοῖς ἄλλοις διαφεύγειν· οὔτε γὰρ εὐεπίθετος οὔτ ̓ εὐκαταφρόνητος ὁ νήφων, ἀλλ ̓ ὁ μεθύων, οὐδ ̓ ὁ ἄγρυπνος, ἀλλ ̓ ὁ καθεύδων.

15. Τοὐναντίον τε ποιητέον τῶν πάλαι 5 λεχθέντων σχεδὸν πάντων· κατασκευάζειν γὰρ δεῖ καὶ κοσμεῖν τὴν πόλιν, ὡς ἐπίτροπον ὄντα καὶ μὴ τύραννον. ἔτι δὲ τὰ πρὸς τοὺς θεοὺς φαίνεσθαι αἰεὶ σπουδάζοντα διαφερόντως· ἦττόν

* Μήτε νέον om. pr. 2016. » Τῶν ἄλλων pro άλλας, 2023. · Ως Θαυμάζωσιν, Cor.

om. Sch.

1 Αἰδεῖσθαι. Voir le Prince, chapitre XVII; Montesquieu, liv. XII, chap. XXVI et XXVII.

2

* Αρετῶν. Voir le Prince, cha

pitre XVIII.

5 Υβρίζοντα. Voir le Prince,

beaucoup aux vertus extérieures, et se faire à cet égard une inattaquable réputation.

Qu'il se garde bien lui-même, qu'il empêche soigneusement tous ceux qui l'entourent, d'insulter jamais la jeunesse de l'un ou l'autre sexe. Que les femmes dont il dispose montrent la même réserve avec les autres femmes car les querelles féminines ont perdu plus d'une tyrannie. S'il aime le plaisir, qu'il ne s'y livre pas comme certains tyrans de notre époque, qui, dès le soleil levé et pendant plusieurs jours de suite, se plongent dans les jouissances, sous les yeux de tous les citoyens, auxquels ils prétendent faire admirer ainsi leur bonheur et leur félicité. Ici surtout le tyran doit user de modération; et s'il ne le peut, qu'il sache au moins se dérober aux regards de la foule. L'homme qu'on méprise et qu'on surprend sans peine, ce n'est point l'homme tempérant et sobre, c'est l'homme ivre; ce n'est point celui qui veille, c'est celui qui dort.

Le tyran prendra le contrepied de toutes ces vieilles maximes qu'on dit à l'usage de la tyrannie. Il faut qu'il embellisse la ville, comme s'il en était l'inspecteur et non le maître. Surtout qu'il affiche avec le plus grand soin une exemplaire piété. On redoute moins l'injustice de la part d'un homme qu'on croit religieusement livré

1

τε γὰρ φοβοῦνται τὸ παθεῖν τι παράνομον ὑπὸ τῶν τοιού των, ἐὰν δεισιδαίμονα νομίζωσιν εἶναι τὸν ἄρχοντα καὶ φροντίζειν τῶν θεῶν· καὶ ἐπιβουλεύουσιν ἧττον ὡς συμμά χους ἔχοντι καὶ τοὺς θεούς· δεῖ δ ̓ ἄνευ αβελτηρίας φαίνεσθαι τοιοῦτον. Τούς τε ἀγαθοὺς περὶ τὶ γινομένους τιμᾶν οὕτως, ὥστε μὴ νομίζειν ἄν ποτε τιμηθῆναι μᾶλλον ὑπὸ τῶν πολιτῶν αὐτονόμων ὄντων α· καὶ τὰς μὲν τοιαύτας τιμὰς ἀπονέμειν αὑτὸν, τὰς δὲ κολάσεις δι ̓ ἑτέρων ἀρχόντων καὶ δικαστηρίων.

16. Κοινὴ δὲ φυλακὴ πάσης μοναρχίας τὸ μηθένα ποιεῖν ἕνα μέγαν, ἀλλ ̓ εἴπερ, πλείους· τηρήσουσι γὰρ ἀλλήλους. Εὰν δ' ἄρα τινὰ δέῃ ποιῆσαι μέγαν, μήτοι τό γε ἦθος θρασύν· ἐπιθετικώτατον γὰρ τὸ τοιοῦτον ἦθος περὶ ν πάσας τὰς πράξεις. Κἂν τῆς δυνάμεώς τινα δοκῇ παραλύειν, ἐκ προσαγωγῆς τοῦτο δρᾷν, καὶ μὴ πᾶσαν ἀθρόον ἀφαιρεῖσθαι τὴν ἐξουσίαν.

ἔτι δὲ πάσης μὲν ὕβρεως 5 εἴργεσθαι παρὰ πάσας 17. δὲ δυοῖν α, τῆς τε εἰς τὰ σώματα κολάσεως καὶ τῆς εἰς τὴν ἡλικίαν °. Μάλιστα δὲ ταύτην ποιητέον τὴν εὐλάβειαν περὶ τοὺς φιλοτίμους· τὴν μὲν γὰρ εἰς τὰ χρήματα ὀλιγωρίαν οἱ

a

• ὄντων om. Ald. 1,

d

2.

* Μὲν om. L. τὸ σῶμα, 2013. - Ηλικίαν

* Παρὰ pro περὶ, 2023. Δυείν, 2013, 2026, C. 161. ὁμιλίας, Cor. sine auctor.

81. 6.

-

-

• Ύβρεως. Voir Montesquieu, liv. XII, chap. XXVIII, et en outre les Discours de Machiavel sur les Décades de Tite-Live, liv. ΙΙ, chap. xxvi.

au culte des Dieux; et l'on ose moins conspirer contre lui, parce qu'on lui suppose le ciel même pour allié. Il faut toutefois que le tyran se garde de pousser les арраrences jusqu'à une ridicule superstition.

Quand un citoyen se distingue par quelque belle action, il faut le combler de tant d'honneurs qu'il ne pense pas pouvoir en obtenir davantage d'un peuple indépendant. Le tyran répartira en personne les récompenses; il laissera aux magistrats inférieurs et aux tribunaux le soin des châtiments. Tout gouvernement monarchique, quel qu'il soit, doit se garder d'accroître outre mesure la puissance d'un individu; ou si la chose est inévitable, il faut alors prodiguer les mêmes dignités à plusieurs autres : c'est le moyen de les maintenir mutuellement. S'il faut nécessairement créer l'une de ces brillantes fortunes, que le tyran ne s'adresse pas du moins à un homme audacieux : car un cœur rempli d'audace est toujours prêt à tout entreprendre. S'il faut renverser quelque haute considération, qu'il y procède par degré, et qu'il ait soin de ne la point détruire d'un seul coup.

Que le tyran ne se permette jamais d'outrage d'aucun genre, surtout qu'il ne porte jamais la main sur qui que ce soit ; qu'il n'insulte jamais la jeunesse. Cette circonspection est particulièrement nécessaire à l'égard des cœurs nobles et fiers. Les âmes cupides souffrent impatiemment qu'on les froisse dans leurs intérêts d'argent: mais les âmes fières et honnêtes souffrent bien davantage d'une atteinte portée à leur honneur. De

φιλοχρήματοι, φέρουσι βαρέως ", τὴν δ ̓ εἰς ἀτιμίαν οἵ τε φιλότιμοι καὶ οἱ ἐπιεικεῖς τῶν ἀνθρώπων. Διόπερ ἢ μὴ χρῆσθαι δεῖ τοῖς τοιούτοις, ἢ τὰς μὲν κολάσεις πατρικῶς φαί νεσθαι ποιούμενον καὶ μὴ δι ̓ ὀλιγωρίαν, τὰς δὲ πρὸς τὴν ἡλικίαν ὁμιλίας 5 δι' ἐρωτικὰς αἰτίας, ἀλλὰ μὴ δι' ἐξουσίαν. ὅλως δὲ τὰς δοκούσας ἀτιμίας ἐξωνεῖσθαι μείζοσι τιμαῖς.

C

18. Τῶν δ' ἐπιχειρούντων ἐπὶ τὴν τοῦ σώματος διαφθο ρὰν οὗτοι φοβερώτατοι καὶ δέονται πλείστης φυλακῆς, ὅσοι μὴ προαιροῦνται περιποιεῖσθαι τὸ ζῆν διαφθείραντες. Διὸ μάλιστα εὐλαβεῖσθαι δεῖ τοὺς ὑβρίζεσθαι νομίζοντας ἢ αὐτοὺς ἢ ὧν κηδόμενοι τυγχάνουσιν· ἀφειδῶς γὰρ ἑαυτῶν ἔχουσιν οἱ διὰ θυμὸν ἐπιχειροῦντες, καθάπερ καὶ Ηράκλειτος εἶπε, χαλεπὸν φάσκων εἶναι θυμῷ μάχεσθαι· ψυχῆς γὰρ ὠνεῖσθαι.

2

19. Επεὶ δ' αἱ πόλεις ἐκ δύο συνεστήκασι μορίων, ἔκ τε τῶν ἀπόρων ἀνθρώπων καὶ τῶν εὐπόρων, μάλιστα μὲν ἀμφοτέρους ὑπολαμβάνειν δεῖ σώζεσθαι διὰ τὴν ἀρχὴν, καὶ τοὺς ἑτέρους ὑπὸ τῶν ἑτέρων ἀδικεῖσθαι μηδὲν, ὁπότεροι δ ̓ ἂν ὦσι κρείττους, τούτους ιδίους μάλιστα ποιεῖσθαι τῆς ἀρχῆς· ὡς, ἂν ὑπάρξῃ τοῦτο τοῖς πράγμασιν, οὔτε δούλων ἐλευθέρωσιν ἀνάγκη ποιεῖσθαι τὸν τύραννον 5, οὔτε ὅπλων παραίρεσιν α· ἱκανὸν γὰρ θάτερον μέρος πρὸς τῇ δυνάμει προστιθέμενον, ὥστε κρείττους εἶναι τῶν ἐπιτιθεμένων.

d.