ANNOTATIONES

IN THEOGNOSTI FRAGMENTA.

P. 309. 1. 5. Ex Opusculo de Blasphemia in Spiritum Sanctum] Theognosti opusculo, ex quo hæc prima ῥῆσις desumpta est, hunc fere titulum inscriptum fuisse, verba indicare videntur, quæ eidem ῥήσει, simulque alii cuidam Origenis excerpto, præmisit Athanasius. Ita enim post allatum S. Matthæi illud de blasphemia in Spiritum S. vir sanctus in Epist. scribit ad Serapionem p. 702. Σὺ δὲ ἐζήτεις, τί δήποτε ἡ μὲν εἰς τὸν υἱὸν βλασφημία ἀφίεται, ἡ δὲ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον οὐκ ἔχει ἄφεσιν οὔτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι. Παλαιοὶ μὲν οὖν ἄνδρες, Ωριγένης ὁ πολυμαθὴς καὶ φιλόπονος, καὶ Θεόγνωστος ὁ θαυμάσιος καὶ σπου δαῖος, ΤΟΥΤΩΝ ΓΑΡ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΙΣ ἐνέτυχον, ὅτε τὴν ἐπιστολὴν ἔγραψας· ἀμφότεροι γὰρ (for. γε) περὶ τούτου γράφουσι· ταύτην εἶναι τὴν εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα βλασφημίαν λέγοντες· ὅταν οἱ καταξιωθέντες ἐν τῷ βαπτίσματι τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, παλινδρομήσωσιν εἰς τὸ ἁμαρτάνειν. διὰ τοῦτο γὰρ μηδὲ ἄφεσιν αὐτοὺς λήψεσθαί φασι, καθὰ καὶ ὁ Παῦλος ἐν τῇ πρὸς Εβραίους λέγει· ἀδυνατὸν γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας &c. ταῦτα δὲ κοινῇ μὲν λέγουσι, καὶ ἰδίαν δὲ ἕκαστος προστίθησι διάνοιαν. ὁ μὲν γὰρ Ωριγένης &c. ὁ δὲ Θεόγνωστος καὶ αὐτὸς προστι θεὶς, φησὶ ταῦτα· Ὁ ΠΡΩΤΟΝ παραβεβηκὼς ὅρον &c. Tu autem percontabaris, cur blasphemia in Filium dimittitur, blasphemia autem in Spiritum sanctum veniam non obtinet

neque in præsenti sæculo, neque in futuro. Prisci certe viri, Origenes, eruditissimus et laboriosus scriptor, et Theognostus admirandus ille et studiosus homo, (horum enim opera legebam, cum Epistolam accepi tuam) ambo quippe eam rem pertractant, aiunt, illam esse in Spiritum sanctum blasphemiam, cum ii quibus in baptismate donum Spiritus sancti tribuitur, ad peccata recidunt. Ideoque illos remissionem non consequuturos, aiunt: quemadmodum et Paulus in Epistola ad Hebræos ait, (Heb. vi. 4.) Impossibile est enim, eos qui semel sunt illuminati, &c. Et id ipsum quidem ambo dicunt; sed suam singuli sententiam adjiciunt. Nam Origenes &c. Theognostus autem hæc adjicit: QUI primum et secundum terminum transgressus &c.

Ρ. 409. 1. 12. τὸν ἐπὶ τῇ τελειώσει—λόγον] Origenes Homil. v. in Hieremiam, pag. 157. ed. Benedictin.—èàv dè ñρò тoû ἀρότρου, καὶ πρὸ τοῦ νεώματα ποιῆσαι ἐν τῷ ἡγεμονικῷ τῶν ἀκουόντων, λάβῃ τις τὰ σπέρματα τὰ ἅγια, τὸν περὶ τοῦ πατρὸς λόγον, τὸν περὶ τοῦ υἱοῦ, τὸν περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, τὸν λόγον τὸν περὶ ἀναστάσεως, τὸν λόγον τὸν περὶ κολάσεως, καὶ σπείρῃ, παραβαίνει τὴν λέγουσαν ἐντολὴν πρῶτον· νεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα· δεύτερον, καὶ μὴ σπείρετε ἐπ' ἀκάνθαις.

P. 410. 1. 2. didáĝei úμâs] Hic autem Scripturæ locus, quoad sententiam tantum, non ad verbum ab Athanasio affertur. ED. BENEDICTIN.

Ibid. 1. 14. oúpavíov] Regius et Seguer. novpavíov. Ed. BENED. Sic quoque textus Apostolis ab Athanas. modo allatus.

Ibid. Teλebeîow] Heb. vi. 4. quo procul dubio heic respexit Theognostus, legimus φωτισθέντας καὶ γευσαμένους, eos qui fuerunt illuminati et gustaverunt, cet. Hinc putaverim equidem eodem sensu dixisse Theognostum tedeɩθεῖσιν, quo apostolum φωτισθέντας: scilicet de baptizatis seu illuminatis locum esse accipiendum. Hac enim significatione utrumque verbum φωτίζεσθαι et τελειοῦσθαι fuisse a Patribus usurpatum, neminem latet. Videsis Suicerum in Thes. Eccl. v. Teletów et Pwricw. GALLANDIUS. Et de baptismo Ceillier quoque interpretatus est Theognostum in Histoire Générale des Auteurs Sacrés &c. vol. iii. c. 18.

p. 334. At vero Theognosto τοὺς τελειουμένους supra commemoranti venisse in mentem peritiorum Christianorum, non baptizatorum solum, dubitabit nemo, cui nota sint scripta alumnorum scholæ Alexandrinæ propriæque ipsorum sententiae.

Ρ. 411. 1. 2. Οὐκ ἔξωθέν τίς ἐστιν &c.] Verba haec præmisit Athanasius: Οἱ μὲν οὖν ἐν τῇ Νικαίᾳ συνελθόντες ταύτην ἔχοντες τὴν διάνοιαν, τοιαύτας καὶ τὰς λέξεις ἔγραψαν ὅτι δὲ οὐχ ἑαυτοῖς πλάσαντες ἐπενόησαν ταύτας· ἐπειδὴ καὶ τοῦτο προφασίζονται· ἀλλ ̓ ἄνωθεν παρὰ τῶν πρὸ αὐτῶν παραλαβόντες εἰρήκασι, φέρε καὶ τοῦτο διαλέγξωμεν, ἵνα μηδὲ αὕτη αὐτοῖς ἡ πρόφασις περιλείπηται. μάθετε τοίνυν, ὦ Χριστόμαχοι Αρειανοὶ, ὅτι Θεόγνωστος μὲν, ἀνὴρ λόγιος, οὐ παρῃτήσατο τὸ ΕΚ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ εἰπεῖν. γράφων γὰρ περὶ υἱοῦ ἐν τῷ δευτέρῳ τῶν Ὑποτυπώσεων, οὕτως εἴρηκεν· ΟΥΚ ἔξωθέν τίς ἐστιν &c. Itaque cum Patres Nicanæ synodi ita sentirent, hujusmodi dictiones illis scribere visum est. Quod vero ipsi eas non sibi excogitaverint, ut illi quidem objiciunt, sed ab aliis se antiquioribus acceperint, age, id quoque ostendamus, ne vel hæc ipsa incusatio illis supersit. Discite igitur, O Christi hostes Ariani, Theognostum virum eruditum minime refugisse ab hac ipsa dictione, ex substantia. Nam in secundo Hypotyposewv hæc de Filio scribit: NON extrinsecus adinventa est &c. Confer. Dionysium Alex. num. x. p. 399. l. 6.

Ibid. l. 7. καὶ οὔτε αὐτός ἐστιν—ἀλλότριος ] Cum abessent ab edito Athanasio verba, καὶ οὔτε αὐτός ἐστιν ὁ πατὴρ, οὔτε ἀλλότριος, haee quae sequuntur, olim scripsi. Whitbeio quidem assentiendum esse puto in Modestis Disquisitionibus, c. ii. §. 2. pag. 68. scribenti, sententiam hic plane claudicare, et magnam omissionis alicujus inducere suspicionem ; sed in quæstione de vocibus quas omissas fuisse arbitratur idem vir doctissimus, ab eo quam maxime dissentio. Ita enim locum supplere is voluit, "Ut enim nec vapor est aqua, nec jubar idem cum sole, sed ex ipsis effluvia, ita nec Filii essentia est eadem cum essentia Patris, ἀλλὰ ἀπόῤῥοια, sed effluvium a Patris essentia. Sic vero prorsus negligeretur οὔτε ἀλλότριον, cujus dictionis repetitio

σε

σε

causa omissionis videtur fuisse. Et mecum de emendandi loci ratione consentientes habebo, non solum orthodoxos, sed et criticos. Ceterum ab apostolo appellatur Filius ἀπαύγασμα τῆς δόξης, καὶ χαρακτήρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ. Heb. i. 3. Hæc, ut dixi, olim adnotavi, conjectans supplendum esse, οὕτως οὔτε ὁ υἱὸς ὁ πατὴρ ἐστὶν, οὔτε ἀλλότριος. Nunc vero me superstite reperta est in Catena in Epistolam ad Hebræos, quam cl. Cramer e scriptis nuper edidit, p. 361. hæc Theognosti pois, et hic integrior, vocibus suppletis, καὶ οὔτε αὐτός ἐστιν ὁ πατὴρ, οὔτε ἀλλότριος.

P. 412. I. 8. проνяоσтýraσ0αi] Theognostum sic defendit cl. Maranus in Opere inscripto, Divinitas Jesu Christi Manifesta: "Displicuit Gregorio Nysseno aliqua Theognosti

66

cum Arianis verborum similitudo, quamvis nulla rerum "esset inter utrosque consensio. Nam Ariani Filium vere creatum et ex nihilo eductum fingebant; nihil ejus" modi Theognostus. Deinde vero Ariani et Eunomiani "Filium in mundi creatione instrumenti et inferioris mi"nistri vices sustinuisse dicebant; contra Theognostus "Filium ad mundi creationem adhibitum fuisse censet, ut "regulam et normam, hoc est, ut proprium Verbum, cui "Pater omnes suas ideas ac omnem substantiam tradi"derat." Lib. iv. cap. 24. p. 551.

Ρ. 413. 1. 1. κτίσμα αὐτὸν ἀποφαίνει] Ut Theognosti ὀρθοdogíav tueatur, nos monet clarissimus Bullus, verum esse non posse, quod scribit Photius, docuisse eum, idque in eo ipso, quem adducit Athanasius, Hypotyposeon libro secundo, Filium Dei, qua proprie Filius Dei est, creaturam esse; immo ipsum Photium sibi fidem detrahere, qui in sequentibus ait, dixisse Theognostum Dei Filium Tŷ ἐνεργείᾳ μὴ περιγραφόμενον, vi sive efficacia non esse circumscriptum, (vid. p. 414.) quod, certe de creatura dici non possit. Defens. Fidei Nicæn. Sect. II. cap. x. §. 8. p. 123. Ad hæc respondens Whitbeius in loco jam indicato, vult ita se rem habere, ut de aliorum tantum agens opinionibus, non ex sententia sua, Theognostus hoc posterius protulisse censeatur. Cui quidem effugio nihil veri inesse, omnibus verba Photiana legentibus clare constabit. Veruntamen

re ipsa adhibuisse vocem ктíopa, cum de Filii generatione ageret, Theognostum, vix fortasse ei diffitendum, qui dicendi formulas disserendique rationem in schola Origeniana usitatas in memoriam revocaverit. Immo vero, cum magnus Dionysius Alexandrinus in Epistola ad Euphranorem et Ammonem, cujus notitia data est a S. Athanasio in Epistola de Dionysii Sententia, pagg. 246. 254, 255, 257. ed. Benedictinæ, Filium Toínua kaì yevŋtòv dixisset, postea ἀπολογούμενος non solum non negabat, Filium ὁμοούσιον τῷ Патρl esse, verum etiam dicebat, haud differre ab hac notione argumenta, quæ ipse in eadem epistola attulisset; τοῖς δὲ δύο ῥηματίοις ἀσυνθέτοις (ait vir sanctus de verbis sibi objectis) καθάπερ λίθοις μακρόθεν ἐπιχειροῦσί με βάλλειν, ἀγνοοῦντες ὡς τῶν ἀγνοουμένων καὶ προσαγωγῆς εἰς ἐπίγνωσιν δεομένων, οὐ μόνον ἀλλοῖα πολλάκις, ἀλλὰ καὶ ὑπεναντία τεκμήρια, γίνεται τῶν ἐπιζητουμένων δηλώματα, Epist. Dionysii 'Eλéyxov кaì ’Añoλoyías apud Athanas. ibid. num. 18. p. 256. vel supra pag. 392. et 393. hujus vol. Neque solus Dionysius, sed iisdem temporibus Gregorius Neocæsareæ, quem sibi vindicabant, ait Basilius, oi rà Σaβελλίου φρονοῦντες, voces κτίσμα et ποίημα, et siquid ejusmodi, de Christo in scriptis suis adhibuit, testante eodem Basilio M. in Epistola ccx. pag. 316. ed. Benedictin. Sed notandum id quod alios jam monuisse haud dubito, atque verisimile esse ostendit Dionysius Romanus supra p. 376. fieri posse, ut locus celebris capitis viii. Proverbiorum, Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, ad Filium Dei significandum a veteribus sæpe adhibitus, tum vero illa apostolorum, πρωτότοκος πάσης κτίσεως et ἡ ἀρχὴ τῆς κτίσεως τοῦ Θεοῦ, de Christo usurpata, vocis istius κτίσμα aliarumque vix ferendarum usum etiam apud recte sentientes inducerent.

Cum præterea Stephanus Gobarus apud Photium Bibl. Cod. CCLXXXII. pag. 904. qui contrarias et sibi oppositas diversorum auctorum sententias in opere suo ex professo collegerat, id dignum observatu putasset, ab Athanasio laudatos fuisse Origenem et Theognostum; inde fit veri