Quis Gracchi genus, aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libya, parvoque potentem
Fabricium, vel te sulco, Serrane, serentem?
Quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es,
Unus qui nobis cunctando restituis rem.
Excudent alii spirantia mollius æra,
Credo equidem, vivos ducent de marmore vultus ;
Orabunt causas melius, cœlique meatus
Describent radio, et surgentia sidera dicent:
Tu regere imperio populos, Romane, memento;
Hæ tibi erunt artes; pacisque imponere morem,
Parcere subjectis, et debellare superbos.
Sic pater Anchises, atque hæc mirantibus addit:
Adspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis
Ingreditur, victorque viros supereminet omnes!
Hic rem Romanam, magno turbante tumultu,
Sistet, eques sternet Poenos, Gallumque rebellem,
Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino. 860
Atque hîc Æneas, (unâ namque ire videbat
Egregium formâ juvenem et fulgentibus armis;
Sed frons læta parum, et dejecto lumina vultu)
Quis, pater, ille, virum qui sic comitatur euntem ?
Filius, anne aliquis magnâ de stirpe nepotum?
Qui strepitus circa comitum! quantum instar in ipso
est!
Sed nox atra caput tristi circumvolat umbrâ.
Tum pater Anchises, lacrymis ingressus obortis : O nate! ingentem luctum ne quære tuorum : Ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra 870 Esse sinent. Nimium vobis Romana propago Visa potens, Superi, propria hæc si dona fuissent. Quantos ille virûm magnam Mavortis ad urbem Campus aget gemitus! vel quæ, Tiberine, videbis Funera, cum tumulum præterlabêre recentem! Nec puer Iliacâ quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos: nec Romula quondam Ullo se tantum tellus jactabit alumno.
Heu pietas! heu prisca fides! invictaque bello
Dextera! non illi se quisquam impune tulisset 880
Obvius armato, seu cum pedes iret in hostem,
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
Heu, miserande puer ! si quâ fata aspera rumpas,
Tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis :
Purpureos spargam flores, animamque nepotis
His saltem accumulem donis, et fungar inani
Munere. Sic totâ passim regione vagantur
Aëris in campis latis, atque omnia lustrant.
Quæ postquam Anchises natum per singula duxit,
Incenditque animum famæ venientis amore;
Exin bella viro memorat quæ deinde gerenda,
Laurentesque docet populos, urbemque Latini;
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.
Sunt geminæ Somni portæ ; quarum altera fertur
Cornea, quâ veris facilis datur exitus Umbris:
Altera candenti perfecta nitens, elephanto;
Sed falsa ad cœlum mittunt insomnia Manes.
His ubi tum natum Anchises unâque Sibyllam
Prosequitur dictis, portâque emittit eburnâ ;
Ille viam secat ad naves, sociosque revisit;
Tum se ad Caietæ recto fert limite portum.
Ancora de prorâ jacitur; stant litore puppes.
Tu quoque litoribus nostris, Æneïa nutrix,
Eternam moriens famam, Caieta dedisti;
Et nunc servat honos sedem tuus, ossaque nomen
Hesperiâ in magnâ, si qua est ea gloria, signat.
At pius exsequiis Æneas rite solutis,
Aggere composito tumuli, postquam alta quiêrunt
Equora, tendit iter velis, portumque relinquit.
Adspirant auræ in noctem, nec candida cursus
Luna negat; splendet tremulo sub lumine pontus.
Proxima Circææ raduntur litora terræ ;
Dives inaccessos ubi Solis filia lucos
Assiduo resonat cantu, tectisque superbis
Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,
Arguto tenues percurrens pectine telas.
Hinc exaudiri gemitus iræque leonum,
Vincla recusantûm, et serâ sub nocte rudentûm ;
Setigerique sues, atque in præsepibus ursi
Sævire, ac formæ magnorum ululare luporum;
Quos hominum ex facie Dea sæva potentibus herbis
Induerat Circe in vultus ac terga ferarum.
Quæ ne monstra pii paterentur talia Troës
Delati in portus, neu litora dira subirent,
Neptunus ventis implevit vela secundis,
Atque fugam dedit, et præter vada fervida vexit.
Jamque rubescebat radiis mare, et æthere ab alte
Aurora in roseis fulgebat lutea bigis;
Cum venti posuêre, omnisque repente resedit
Flatus, et in lento luctantur marmore tonsæ.
Atque hîe Æneas ingentem ex æquore lucum
Prospicit. Hunc inter fluvio Tiberinus amono, 30
Vorticibus rapidis, et multâ flavus arenâ,
In mare prorumpit. Variæ circumque supraque
Assuetæ ripis volucres et fluminis alveo
Æthera mulcebant cantu, lucoque volabant.
Flectere iter sociis, terræque advertere proras,
Imperat, et lætus fluvio succedit opaco.
Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora rerum, Quis Latio antiquo fuerit status, advena classem Cum primum Ausoniis exercitus appulit oris, Expediam, et primæ revocabo exordia pugnæ; Tu vatem, tu, Diva, mone. Dicam horrida bella; Dicam acies, actosque animis in funera reges, Tyrrhenamque manum, totamque sub arma coactam Hesperiam. Major rerum mihi nascitur ordo ; Majus opus moveo. Rex arva Latinus et urbes Jam senior longâ placidas in pace regebat. Hunc Fauno et nymphâ genitum Laurente Maricâ Accipimus; Fauno Picus pater; isque parentem Te, Saturne, refert; tu sanguinis ultimus auctor. Filius huic, fato Divûm, prolesque virilis Nulla fuit, primâque oriens erepta juventâ est. Sola domum et tantas servabat filia sedes, Jam matura viro, jam plenis nubilis annis. Multi illam magno e Latio totâque petebant Ausoniâ; petit ante alios pulcherrimus omnes Turnus, avis atavisque potens; quem regia conjux Adjungi generum miro properabat amore; Sed variis portenta Deûm terroribus obstant. Laurus erat tecti medio in penetralibus altis, Sacra comam, multosque metu servata per annos; Quam pater inventam, primas cum conderet arces, Ipse ferebatur Phobo sacrâsse Latinus, Laurentesque ab eâ nomen posuisse colonis. Hujus apes summum densa (mirabile dictu),
Stridore ingenti, liquidum trans æthera vectæ,
Obsedêre apicem; et, pedibus per mutua nexis,
Examen subitum ramo frondente pependit.
Continuo vates, Externum cernimus, inquit,
Adventare virum, et partes petere agmen easdem
Partibus ex îsdem, et summâ dominarier arce.
Præterea, castis adolet dum altaria tædis,
Ut juxta genitorem adstat Lavinia virgo,
Visa (nefas!) longis comprendere crinibus ignem,
Atque omnem ornatum flammâ crepitante cremari,
Regalesque accensa comas, accensa coronam,
Insignem gemmis; tum fumida lumine fulvo
Involvi, ac totis Vulcanum spargere tectis.
Id vero horrendum ac visu mirabile ferri:
Namque fore illustrem famâ fatisque canebant
Ipsam; sed populo magnum portendere bellum. 80
At rex, sollicitus monstris, oracula Fauni,
Fatidici genitoris, adit, lucosque sub altâ
Consulit Albuneâ; nemorum quæ maxima sacro
Fonte sonat, sævamque exhalat opaca mephitim.
Hinc Italæ gentes, omnisque Enotria tellus,
In dubiis responsa petunt. Huc dona sacerdos
Cum tulit, et cæsarum ovium sub nocte silenti
Pellibus incubuit stratis, somnosque petivit ;
Multa modis simulacra videt volitantia miris,
Et varias audit voces, fruiturque Deorum
Colloquio, atque imis Acheronta affatur Avernis.
Hîc et tum pater ipse, petens responsa, Latinus
Centum lanigeras mactabat rite bidentes,
Atque harum effultus tergo stratisque jacebat
Velleribus.
Subita ex alto vox reddita luco est: Ne pete connubiis natam sociare Latinis, O mea progenies, thalamis neu crede paratis; Externi veniunt generi, qui sanguine nostrum Nomen in astra ferant, quorumque ab stirpe nepotes Omnia sub pedibus, quâ Sol utrumque recurrens Adspicit Oceanum, vertique regique videbunt. Hæc responsa patris Fauni, monitusque silenti
|