Nec genus indecores. Sine me hæc haud mollia fatu
Sublatis aperire dolis; simul hoc animo hauri.
Me natam nulli veterum sociare procorum
Fas erat; idque omnes Divique hominesque canebant.
Victus amore tui, cognato sanguine victus,
Conjugis et moestæ lacrymis, vincla omnia rupi: 30
Promissam eripui genero; arma impia sumsi.
Ex illo qui me casus, quæ, Turne, sequantur
Bella, vides; quantos primus patiare labores.
Bis magnâ victi pugnâ vix urbe tuemur
Spes Italas; recalent nostro Tiberina fluenta
Sanguine adhuc, campique ingentes ossibus albent.
Quo referor toties? quæ mentem insania mutat?
Si Turno exstincto socios sum adscire paratus,
Cur non incolumi potius certamina tollo?
Quid consanguinei Rutuli, quid cætera dicet
Italia, ad mortem si te (fors dicta refutet)
Prodiderim, natam et connubia nostra petentem?
Respice res bello varias; miserere parentis
Longævi, quem nunc moestum patria Ardea longe
Dividit. Haudquaquam dictis violentia Turni
Flectitur: exsuperat magis, ægrescitque medendo.
Ut primum fari potuit, sic institit ore:
Quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro
Deponas, letumque sinas pro laude pacisci.
Et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextrâ 50
Spargimus, et nostro sequitur de vulnere sanguis.
Longe illi Dea mater erit, quæ nube fugacem
Femineâ tegat, et vanis sese occulat umbris.
At regina, novâ pugnæ conterrita sorte,
Flebat; et ardentem generum moritura tenebat :
Turne, per has ego te lacrymas, per si quis Amatæ
Tangit honos animum (spes tu nunc una, senecta
Tu requies miseræ; decus imperiumque Latini
Te penes; in te omnis domus inclinata recumbit);
Unum oro: desiste manum committere Teucris. 60
Qui te cumque manent isto certamine casus,
Et me, Turne, manent. Simul hæc invisa relinquam
Lumina, nec generum Ænean captiva videbo.
Accepit vocem lacrymis Lavinia matris,
Flagrantes perfusa genas; cui plurimus ignem
Subjecit rubor, et calefacta per ora cucurrit.
Indum sanguineo veluti violaverit ostro
Si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multâ
Alba rosa; tales virgo dabat ore colores.
Illum turbat amor, figitque in virgine vultus;
Ardet in arma magis, paucisque affatur Amatam:
Ne, quæso, ne me lacrymis, neve omine tanto
Prosequere in duri certamina Martis euntem,
O mater! neque enim Turno mora libera mortis.
Nuntius hæc Idmon Phrygio mea dicta tyranno
Haud placitura refer: Cum primum crastina cœlo
Puniceis invecta rotis Aurora rubescit,
Non Teucros agat in Rutulos: Teucrûm arma quies
Et Rutulûm: nostro dirimamus sanguine bellum. Illo quæratur conjux Lavinia campo.
Hæc ubi dicta dedit, rapidusque in tecta recessit, Poscit equos, gaudetque tuens ante ora frementes, Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia ; Qui candore nives anteirent, cursibus auras. Circumstant properi auriga, manibusque lacessunt Pectora plausa cavis, et colla comantia pectunt. Ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco Circumdat loricam humeris; simul aptat habendo Ensemque clypeumque et rubræ cornua cristæ ; Ensem, quem Dauno Ignipotens Deus ipse parenti Fecerat, et Stygiâ candentein tinxerat undâ. Exin, quæ mediis ingenti adnixa columnæ Edibus adstabat, validam vi corripit hastam, Actoris Aurunci spolium; quassatque trementem, Vociferans: Nunc, o nunquam frustrata vocatus Hasta meos! nunc tempus adest; te maximus Actor, Te Turni nunc dextra gerit. Da sternere corpus, Loricamque manu validâ lacerare revulsam
Semiviri Phrygis, et fœdare in pulvere crines
Vibratos calido ferro myrrhâque madentes.
His agitur furiis; totoque ardentis ab ore
Scintillæ absistunt: oculis micat acribus ignis :
Mugitus veluti cum prima in prælia taurus
Terrificos ciet, atque irasci in cornua tentat,
Arboris obnixus trunco; ventosque lacessit
Ictibus, et sparsâ ad pugnam proludit arenâ.
Nec minus interea maternis sævus in armis
Æneas acuit Martem, et se suscitat irâ,
Oblato gaudens componi fœdere bellum.
Tum socios mæstique metum solatur Iuli,
Fata docens; regique jubet responsa Latino
Certa referre viros, et pacis dicere leges.
Postera vix summos spargebat lumine montes
Orta dies; cum primum alto se gurgite tollunt
Solis equi, lucemque elatis naribus efflant :
Campum ad certamen magnæ sub moenibus urbis
Dimensi Rutulique viri Teucrique parabant;
In medioque focos et Dis communibus aras
Gramineas. Alii fontemque ignemque ferebant,
Velati lino, et verbenâ tempora vincti.
Procedit legio Ausonidûm, pilataque plenis
Agmina se fundunt portis. Hinc Troïus omnis,
Tyrrhenusque, ruit variis exercitus armis ;
Haud secus instructi ferro, quam si aspera Martis
Pugna vocet. Necnon mediis in millibus ipsi
Ductores auro volitant ostroque decori,
Et genus Assaraci Mnestheus, et fortis Asylas,
Et Messapus equûm domitor, Neptunia proles.
Utque dato signo spatia in sua quisque recessit,
Defigunt tellure hastas, et scuta reclinant.
Tum studio effusæ matres, et vulgus inermum,
Invalidique senes, turres et tecta domorum
Obsedêre: alii portis sublimibus adstant.
At Juno, e summo, qui nunc Albanus habetur, (Tum neque nomen erat, nec honos aut gloria monti) Prospiciens tumulo, campum adspectabat, et ambas,
Laurentûm Troumque, acies, urbemque Latini.
Extemplo Turni sic est affata sororem,
Diva Deam, stagnis quæ fluminibusque sonoris
Præsidet; hunc illi rex ætheris altus honorem
Jupiter ereptâ pro virginitate sacravit :
Nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro,
Scis, ut te cunctis unam, quæcumque Latinæ
Magnanimi Jovis ingratum adscendêre cubile,
Prætulerim, cœlique lubens in parte locârim:
Disce tuum, ne me incuses, Juturna, dolorem.
Quâ visa est Fortuna pati, Parcæque sinebant
Cedere res Latio, Turnum et tua monia texi:
Nunc juvenem imparibus video concurrere fatis ;
Parcarumque dies et vis inimica propinquat.
Non pugnam adspicere hanc oculis, non fœdera
possum.
Tu, pro germano si quid præsentius audes,
Perge; decet. Forsan miseros meliora sequentur.
Vix ea; cum lacrymas oculis Juturna profudit,
Terque quaterque manu pectus percussit honestum.
Non lacrymis hoc tempus, ait Saturnia Juno:
Accelera, et fratrem, si quis modus, eripe morti :
Aut tu bella cie, conceptumque excute fœdus.
Auctor ego audendi. Sic exhortata reliquit
Incertam, et tristi turbatam vulnere mentis.
Interea reges, ingenti mole Latinus
Quadrijugo vehitur curru, cui tempora circum
Aurati bis sex radii fulgentia cingunt,
Solis avi specimen; bigis it Turnus in albis,
Bina manu lato crispans hastilia ferro:
Hinc pater Æneas, Romanæ stirpis origo,
Sidereo flagrans clypeo et cœlestibus armis,
Et juxta Ascanius, magnæ spes altera Romæ,
Procedunt castris; purâque in veste sacerdos
Setigeri fetum suis, intonsamque bidentem,
Attulit, admovitque pecus flagrantibus aris.
Illi, ad surgentem conversi lumina solem,
Dant fruges manibus salsas, et tempora ferro
Summa notant pecudum, paterisque altaria libant.
Tum pius Æneas stricto sic ense precatur :
Esto nunc Sol testis et hæc mihi Terra vocanti,
Quam propter tantos potui perferre labores,
Et Pater omnipotens, et tu Saturnia Juno,
Jam melior, jam, Diva, precor, tuque inclyte Mavors,
Cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques ;180
Fontesque, Fluviosque voco, quæque Etheris alti
Relligio, et quæ coeruleo sunt numina ponto..
Cesserit Ausonio si fors victoria Turno,
Convenit Euandri victos discedere ad urbem;
Cedet Iulus agris; nec post arma ulla rebelles
neadæ referent, ferrove hæc regna lacessent.
Sin nostrum annuerit nobis Victoria Martem,
(Ut potius reor, et potius Dî numine firment)
Non ego nec Teucris Italos parere jubebo,
Nec mihi regna peto; paribus se legibus ambæ 190
Invictæ gentes æterna in fœdera mittant.
Sacra Deosque dabo: socer arma Latinus habeto;
Imperium sollenne socer: mihi monia Teucri
Constituent, urbique dabit Lavinia nomen.
Sic prior Æneas: sequitur sic deinde Latinus, Suspiciens cœlum, tenditque ad sidera dextram : Hæc eadem, Ænea, Terram, Mare, Sidera, juro, Latonæque genus duplex, Janumque bifrontem, Vimque Deûm infernam et duri sacraria Ditis; Audiat hæc Genitor, qui fœdera fulmine sancit; Tango aras; medios ignes et numina testor : Nulla dies pacem hanc Italis, nec fœdera rumpet, Quo res cumque cadent; nec me vis ulla volentem Avertet; non, si tellurem effundat in undas, Diluvio miscens, cœlumque in Tartara solvat : Ut sceptrum hoc (dextrâ sceptrum nam forte gerebat) Nunquam fronde levi fundet virgulta, neque umbras, Cum semel in silvis, imo de stirpe recisum, Matre caret, posuitque comas et brachia ferro; Olim arbos; nunc artificis manus ære decoro Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis.
|