259

Exportant tectis, et tristia funera ducunt; Aut illæ pedibus connexæ ad limina pendent, Aut intus clausis cunctantur in ædibus, omnes Ignavæque fame, et contracto frigore pigræ. Tum sonus auditur gravior, tractimque susurrant; Frigidus ut quondam silvis immurmurat Auster; Ut mare sollicitum stridit refluentibus undis; Estuat ut clausis rapidus fornacibus ignis. Hic jam galbaneos suadebo incendere odores, Mellaque arundineis inferre canalibus, ultro Hortantem, et fessas ad pabula nota vocantem. Proderit et túnsum gallæ admiscere saporem, Arentesque rosas, aut igni pinguia multo Defruta, vel psithiâ passos de vite racemos, 269 Cecropiumque thymum, et grave olentia centaurea. Est etiam flos in pratis, cui nomen amello Fecêre agricolæ, facilis quærentibus herba; Namque uno ingentem tollit de cæspite silvam, Aureus ipse; sed in foliis, quæ plurima circum Funduntur, violæ sublucet purpura nigræ; Sæpe Deûm nexis ornatæ torquibus aræ; Asper in ore sapor; tonsis in vallibus illum Pastores et curva legunt prope flumina Mellæ. Hujus odorato radices incoque Baccho, Pabulaque in foribus plenis appone canistris. Sed, si quem proles subito defecerit omnis, Nec, genus unde novæ stirpis revocetur, habebit; Tempus et Arcadii memoranda inventa magistri Pandere, quoque modo cæsis jam sæpe juvencis Insincerus apes tulerit cruor. Altius omnem Expediam primâ repetens ab origine famam. Nam quâ Pellæi gens fortunata Canopi Accolit effuso stagnantem flumine Nilum, Et circum pictis vehitur sua rura faselis; Quâque pharetratæ vicinia Persidis urget, [Et viridem Ægyptum nigrâ fecundat arenâ, Et diversa ruens septem discurrit in ora] Usque coloratis amnis devexus ab Indis;

280

290

300

Omnis in hac certam regio jacit arte salutem.
Exiguus primum, atque ipsos contractus ad usus,
Eligitur locus: hunc angustique imbrice tecti
Parietibusque premunt arctis, et quattuor addunt,
Quattuor a ventis, obliquâ luce fenestras.
Tum vitulus, bimâ curvans jam cornua fronte,
Quæritur huic geminæ nares et spiritus oris
Multa reluctanti obsuitur, plagisque peremto
Tunsa per integram solvuntur viscera pellem.
Sic positum in clauso linquunt, et ramea costis
Subjiciunt fragmenta, thymum, casiasque recentes.
Hoc geritur, Zephyris primum impellentibus undas,
Ante novis rubeant quam prata coloribus, ante
Garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.
Interea teneris tepefactus in ossibus humor
Estuat; et visenda modis animalia miris,

Trunca pedum primo, mox et stridentia pennis 310
Miscentur, tenuemque magis magis aëra carpunt;
Donec, ut æstivis effusus nubibus imber,
Erupêre; aut ut, nervo pulsante sagittæ,
Prima leves ineunt si quando prælia Parthi.

321

Quis Deus hanc, Musæ, quis nobis extudit artem? Unde nova ingressus hominum experientia cepit ? Pastor Aristæus, fugiens Peneïa Tempe, Amissis, ut fama, apibus morboque fameque, Tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis, Multa querens, atque hac affatus voce parentem : Mater Cyrene, mater, quæ gurgitis hujus Ima tenes, quid me præclarâ stirpe deorum (Simodo, quem perhibes, pater est Thymbræus Apollo) Invisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri Pulsus amor? quid me cœlum sperare jubebas? En etiam hunc ipsum vitæ mortalis honorem, Quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers Omnia tentanti extuderat, te matre, relinquo. Quin age, et ipsa manu felices erue silvas; Fer stabulis inimicum ignem, atque interfice messes; Ure sata, et validam in vites molire bipennem;

329

Tanta meæ si te ceperunt tædia laudis.

340

350

At mater sonitum thalamo sub fluminis alti Sensit: eam circum Milesia vellera Nymphæ Carpebant, hyali saturo fucata colore; Drymoque, Xanthoque, Ligeaque, Phyllodoceque, Cæsariem effusæ nitidam per candida colla; [Nesæe, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque], Cydippeque, et flava Lycorias; altera virgo, Altera tum primos Lucinæ experta labores; Clioque et Beroë soror, Oceanitides ambæ, Ambæ auro, pictis incinctæ pellibus ambæ ; Atque Ephyre, atque Opis, et Asia Deïopea; Et tandem positis velox Arethusa sagittis. Inter quas curam Clymene narrabat inanem Vulcani, Martisque dolos et dulcia furta; Aque Chao densos Divûm numerabat amores. Carmine quo captæ dum fusis mollia pensa Devolvunt, iterum maternas impulit aures Luctus Aristai, vitreisque sedilibus omnes Obstupuêre; sed ante alias Arethusa sorores Prospiciens, summâ flavum caput extulit undâ ; Et procul: O gemitu non frustra exterrita tanto, Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura, Tristis Aristaus Penei genitoris ad undam Stat lacrymans, et te crudelem nomine dicit. Huic percussa novâ mentem formidine mater, Duc, age, duc ad nos; fas illi limina Divûm Tangere, ait; simul alta jubet discedere late Flumina, quâ juvenis gressus inferret. At illum Curvata in montis faciem circumstetit unda, Accepitque sinu vasto, misitque sub amnem. Jamque domum mirans genitricis, et humida regna, Speluncisque lacus clausos, lucosque sonantes, Ibat, et, ingenti motu stupefactus aquarum, Omnia sub magnâ labentia flumina terrâ Spectabat diversa locis, Phasimque, Lycumque, Et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus, Unde pater Tiberinus, et unde Aniena fluenta,

361

371

Saxosumque sonans Hypanis, Mysusque Caïcus,
Et gemina auratus taurino cornua vultu
Eridanus; quo non alius per pinguia culta
In mare purpureum violentior effluit amnis.
Postquam est in thalami pendentia pumice tecta
Perventum, et nati fletus cognovit inanes
Cyrene; manibus liquidos dant ordine fontes
Germanæ, tonsisque ferunt mantilia villis :
Pars epulis onerant mensas, et plena reponunt
Pocula; Panchæis adolescunt ignibus aræ;
Et mater, Cape Mæonii carchesia Bacchi;
Oceano libemus, ait. Simul ipsa precatur
Oceanumque patrem rerum, Nymphasque sorores,
Centum quæ silvas, centum quæ flumina servant;
Ter liquido ardentem perfudit nectare Vestam:
Ter flamma ad summum tecti subjecta reluxit;
Omine quo firmans animum, sic incipit ipsa :

380

390

Est in Carpathio Neptuni gurgite vates Coeruleus Proteus, magnum qui piscibus æquor Et juncto bipedum curru metitur equorum. Hic nunc Emathiæ portus patriamque revisit Pallenen; hunc et Nymphæ veneramur, et ipse Grandævus Nereus; novit namque omnia vates, Quæ sint, quæ fuerint, quæ mox ventura trahantur. Quippe ita Neptuno visum est; immania cujus Armenta et turpes pascit sub gurgite phocas. Hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem Expediat morbi causam, eventusque secundet. Nam sine vi non ulla dabit præcepta, neque illum Orando flectes; vim duram et vincula capto 399 Tende; doli circum hæc demum frangentur inanes. Ipsa ego te, medios cum sol accenderit æstus, Cum sitiunt herbæ, et pecori jam gratior umbra est, In secreta senis ducam, quo fessus ab undis Se recipit; facile ut somno aggrediare jacentem. Verum, ubi correptum manibus vinclisque tenebis, Tum variæ eludent species atque ora ferarum: Fiet enim subito sus horridus, atraque tigris,

Squamosusque draco, et fulvâ cervice leæna ;
Aut acrem flammæ sonitum dabit, atque ita vinclis
Excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit. 410
Sed, quanto ille magis formas se vertet in omnes,
Tanto, nate, magis contende tenacia vincla ;
Donec talis erit mutato corpore, qualem
Videris, incepto tegeret cum lumina somno.
Hæc ait, et liquidum ambrosiæ diffundit odorem,
Quo totum nati corpus perduxit; at illi
Dulcis compositis spiravit crinibus aura,

Atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens
Exesi latere in montis, quo plurima vento

Cogitur, inque sinus scindit sese unda reductos ;
Deprensis olim statio tutissima nautis :

Intus se vasti Proteus tegit objice saxi.

421

430

Hic juvenem in latebris aversum a lumine Nympha
Collocat: ipsa procul nebulis obscura resistit.
Jam rapidus torrens sitientes Sirius Indos
Ardebat; cœlo et medium sol igneus orbem
Hauserat; arebant herbæ, et cava flumina siccis
Faucibus ad limum radii tepefacta coquebant ;
Cum Proteus consueta petens e fluctibus antra
Ibat; eum vasti circum gens humida ponti
Exsultans rorem late dispersit amarum.
Sternunt se somno diversæ in litore phocæ.
Ipse, velut stabuli custos in montibus olim,
Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,
Auditisque lupos acuunt balatibus agni,
Considit scopulo medius, numerumque recenset.
Cujus Aristao quoniam est oblata facultas;
Vix defessa senem passus componere membra,
Cum clamore ruit magno, manicisque jacentem
Occupat. Ille, suæ contra non immemor artis, 440
Omnia transformat sese in miracula rerum,

Ignemque, horribilemque feram, fluviumque liquen

tem.

Verum, ubi nulla fugam reperit pellacia, victus
In sese redit, atque hominis tandem ore locutus: