Nam quis te, juvenum confidentissime, nostras Jussit adire domus? quidve hinc petis? inquit. At ille:
Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quidquam; Sed tu desine velle. Deûm præcepta secuti Venimus, hinc lapsis quæsitum oracula rebus. Tantum effatus. Ad hæc vates vi denique multâ Ardentes oculos intorsit lumine glauco,
Et, graviter frendens, sic fatis ora resolvit :
Non te nullius exercent numinis iræ.
Magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus
Haud quâquam ob meritum pœnas, ni Fata resistant,
Suscitat; et raptâ graviter pro conjuge sævit.
Illa quidem, dum te fugeret per flumina præceps,
Immanem ante pedes hydrum moritura puella
Servantem ripas altâ non vidit in herba.
At chorus æqualis Dryadum clamore supremos
Implêrunt montes; flêrunt Rhodopeïx arces,
Altaque Pangæa, et Rhesi Mavortia tellus,
Atque Getæ, atque Hebrus, et Actias Orithyia.
Ipse, cavâ solans ægrum testudine amorem,
Te, dulcis conjux, te solo in litore secum,
Te veniente die, te decedente canebat.
Tænarias etiam fauces, alta ostia Ditis,
Et caligantem nigrâ formidine lucum
Ingressus, Manesque adiit, Regemque tremendum,
Nesciaque humanis precibus mansuescere corda.
At cantu commotæ Erebi de sedibus imis
Umbræ ibant tenues, simulacraque luce carentûm;
Quam multa in foliis avium se millia condunt,
Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber:
Matres, atque viri, defunctaque corpora vitâ
Magnanimûm heroum, pueri, innuptæque puellæ,
Impositique rogis juvenes ante ora parentûm;
Quos circum limus niger et deformis arundo
Cocyti, tardâque palus inamabilis undâ
Alligat, et novies Styx interfusa coërcet.
Quin ipsæ stupuêre domus atque intima Leti
Tartara, cæruleosque implexæ crinibus angues
Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora,
Atque Ixionii vento rota constitit orbis.
Jamque pedem referens casus evaserat omnes,
Redditaque Eurydice superas veniebat ad auras,
Pone sequens, (namque hanc dederat Proserpina
legem)
Cum subita incautum dementia cepit amantem,
Ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes;
Restitit, Eurydicenque suam jam luce sub ipsâ 490
Immemor, heu! victusque animi respexit. Ibi omnis
Effusus labor, atque immitis rupta tyranni
Fœdera, terque fragor stagnis auditus Avernis.
Illa, Quis et me, inquit, miseram, et te perdidit,
Orpheu,
Quis tantus furor? En iterum crudelia retro
Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.
Jamque vale. Feror ingenti circumdata nocte,
Invalidasque tibi tendens, heu! non tua, palmas.
Dixit, et ex oculis subito, ceu fumus in auras
Commixtus tenues, fugit diversa; neque illum, 500
Prensantem nequidquam umbras, et multa volentem
Dicere, præterea vidit; nec portitor Orci
Amplius objectam passus transire paludem.
Quid faceret? quo se raptâ bis conjuge ferret ?
Quo fletu Manes, quâ Numina voce moveret?
Illa quidem Stygiâ nabat jam frigida cymbâ.
Septem illum totos perhibent ex ordine menses,
Rupe sub aëriâ, deserti ad Strymonis undam,
Flevisse, et gelidis hæc evolvisse sub antris,
Mulcentem tigres, et agentem carmine quercus :
Qualis populeâ morens Philomela sub umbrâ
Amissos queritur fetus; quos durus arator
Observans nido implumes detraxit: at illa
Flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen
Integrat, et mœstis late loca questibus implet.
Nulla Venus, non ulli animum flexêre Hymenæi.
Solus Hyperboreas glacies Tanaïmque nivalem,
Arvaque Rhipæis nunquam viduata pruinis,
Lustrabat, raptam Eurydicen atque irrita Ditis
Dona querens: spretæ Ciconum quo munere ma-
tres,
Inter sacra Deûm nocturnique orgia Bacchi,
Discerptum latos juvenem sparsêre per agros.
Tum quoque, marmoreâ caput a cervice revulsum
Gurgite cum medio portans Eagrius Hebrus
Volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua,
Ah miseram Eurydicen! animâ fugiente vocabat ;
Eurydicen toto referebant flumine ripæ.
Hæc Proteus; et se jactu dedit æquor in altum ; Quâque dedit, spumantem undam sub vortice torsit. At non Cyrene: namque ultro affata timentem:
Nate, licet tristes animo deponere curas. 531 Hæc omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphæ, Cum quibus illa choros lucis agitabat in altis, Exitium misêre apibus. Tu munera supplex Tende petens pacem, et faciles venerare Napaas: Namque dabunt veniam votis, irasque remittent. Sed, modus orandi qui sit, prius ordine dicam. Quattuor eximios præstanti corpore tauros, Qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycæi, Delige, et intactâ totidem cervice juvencas. Quattuor his aras alta ad delubra dearum Constitue, et sacrum jugulis demitte cruorem, Corporaque ipsa boûm frondoso desere luco. Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus, Inferias Orphei Lethæa papavera mittes, Placatam Eurydicen vitulâ venerabere cæsâ, Et nigram mactabis ovem, lucumque revises. Haud mora: continuo matris præcepta facessit. Ad delubra venit; monstratas excitat aras; Quattuor eximios præstanti corpore tauros Ducit, et intactâ totidem cervice juvencas. Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus, Inferias Orphei mittit, lucumque revisit,
Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum
Adspiciunt, liquefacta boûm per viscera toto
Stridere apes utero, et ruptis effervere costis ;
Immensasque trahi nubes; jamque arbore summâ
Confluere, et lentis uvam demittere ramis.
Hæc super arvorum cultu pecorumque canebam,
Et super arboribus; Cæsar dum magnus ad altum
Fulminat Euphraten bello, victorque volentes 561
Per populos dat jura, viamque affectat Olympo.
Illo Virgilium me tempore dulcis alebat
Parthenope, studiis florentem ignobilis otî ;
Carmina qui lusi pastorum, audaxque juventâ,
Tityre, te patula cecini sub tegmine fagi.
Ille ego, qui quondam, gracili modulatus avenâ
Carmen, et, egressus silvis, vicina coëgi,
Ut quamvis avido parerent arva colono:
Gratum opus agricolis: at nunc horrentia Mariis
ARMA, virumque cano, Trojæ qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, Lavinia venit
Litora; multum ille et terris jactatus et alto,
Vi Superûm, sævæ memorem Junonis ob iram:
Multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,
Inferretque deos Latio; genus unde Latinum,
Albanique patres, atque altæ monia Romæ.
Musa, mihi causas memora, quo numine læso,
Quidve dolens, regina Deûm tot volvere casus
Insignem pietate virum, tot adire labores
Impulerit tantæne animis cœlestibus iræ ?
Urbs antiqua fuit, (Tyrii tenuêre coloni)
Carthago, Italiam contra Tiberinaque longe
Ostia, dives opum, studiisque asperrima belli ;
Quam Juno fertur terris magis omnibus unam
Posthabitâ coluisse Samo: hîc illius arma,
Hic currus fuit: hoc regnum dea gentibus esse,
Si quâ fata sinant, jam tum tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Trojano a sanguine duci
Audierat, Tyrias olim quæ verteret arces :
Hinc populum, late regem, belloque superbum,
|