103]

Urteile über Luther in der Jubiläumsschrift des Jesuitenordens 1640.

287

in carcerem. Et ad executionem eiusdem decreti, die sequenti in palatio coram supradicto eminentiss. d. cardinali Bellarmino, postquam ab eodem d. cardinali benigne admonitus fueras, tibi a d. commissario s. officii eo tempore fungente praeceptum fuit, praesentibus notario et testibus, ut omnino desisteres a dicta falsa opinione, et ut in posterum non liceret tibi eam 5 defendere aut docere quovis modo neque voce neque scriptis; cumque promisisses obedientiam, dimissus fuisti. - Et ut prorsus tolleretur tam perniciosa doctrina neque ulterius serperet in grave detrimentum catholicae veritatis, emanavit decretum a s. congregatione indicis, quo fuerunt prohibiti libri, qui tractant de huiusmodi doctrina, et ea declarata 10 fuit falsa et omnino contraria sacrae ac divinae scripturae. Nunmehr folgt der Bericht über die neue Anklage gegen Galilaei aus Anlaß der Veröffentlichung seines ,,Dialogs über die beiden größten Weltsysteme, das Ptolemäische und das Copernicanische", Florenz 1632, und über die mit ihm angestellten Verhöre und sein examen rigorosum1. Die sententia definitiva lautet: Te ob ea, quae deducta 15 sunt in processu et quae tu confessus es, te ipsum reddidisse huic s. officio ve hementer suspectum de haeresi, hoc est, quod credideris et tenueris doctrinam falsam et contrariam sacris ac divinis scripturis, solem videlicet esse centrum orbis terrae et eum non moveri ab oriente ad occidentem, et terram moveri nec esse centrum mundi, et posse teneri ac defendi tamquam probabilem opinionem 20 aliquam, postquam declarata ac definita fuerit contraria s. scripturae; et consequenter te incurrisse omnes censuras et poenas a s. canonibus et aliis constitutionibus generalibus et particularibus contra huiusmodi delinquentes statutis et promulgatis. A quibus placet nobis ut absolvaris, dum modo prius corde sincero ac fide non ficta coram nobis abiures, maledicas et detesteris supra- 25 dictos errores et haereses et quemcunque alium errorem et haeresim contrariam catholicae et apostolicae Romanae ecclesiae ea formula, quae tibi a nobis exhibebitur.

Ne autem tuus iste gravis et perniciosus error ac transgressio remaneat omnino impunitus, et tu in posterum cautior evadas, et sis in exemplum aliis, ut abstineant ab huius- 30 modi delictis, decernimus, ut per publicum edictum prohibeatur liber Dialogorum Galileo Galilaei, te autem damnamus ad formalem carcerem huius s. officii ad tempus arbitrio nostro limitandum, et titulo poenitentiae salutaris praecipimus, ut tribus annis futuris recites semel in hebdomade septem psalmos poenitentiales 2; reservantes nobis potestatem moderandi, mutandi aut tollendi omnino vel ex parte supradictas poenas et poenitentias. 35 Es folgt die Abschwörungsformel Galileis.

428. Imago primi saeculi societatis Iesu, (1640): Urteile über Luther und die Reformation. Editio: Antverpiae 1640 p. 18. 19. 20. 552. Lit. über den Jesuitenorden vgl. oben Nr. 348. Prolegom. Diss. VI. De ferali iubilo sectae Lutheranae eique opposito societatis 40

iubileo.

Volvebatur annus nuper decimus septimus supra millesimum sexcentesimum: Lutherani impiae religionis suae saecularem numeravere, quod primae scilicet tum apparuere scintillae pestilentis flammae, quae funesto incendio Germaniam primum, aliquot deinde

1,,Ist Galilei gefoltert worden?" REUSCH 357.

2 Ps. 6. 31. 37. 50. 101. 129. 142; MAST, KL II 1614 f.

vicinas provincias quasi agente procella subito pervasit. Saeculum, quod felix faustum saeculum esse iactabant, ex quo nimirum divis hominibusque infestissima gens religionem avitam per nefas excusserat. Toties interim bellis civilibus exarserat Germania, rebellium sanguine et Albis saepenumero et fluxerat Rhenus: omnem fere Europam 5 domesticis permiscuerant seditionibus, publica ipsi bellorum fax, et saeculi nostri communis Erinnys.

Conferamus tamen pedem, si placet, et quem a eterno consilio Luthero Deus opposuit, scripto quoque nostro opponamus Ignatium.

Nach Aufzählung der Vorzüge des Ignatius vor Luther heißt es: Et Luthero 10 tamen prae Ignatio, illi Germaniae probro, Epicuri porco, Europae exitio, orbis infelici portento, Dei atque hominum odio, bene decretum fuisse censebitur iubilum saeculare?

Non nisi partem Europae Lutheri dementia attigit, totam omnino instituta ab Ignatio societas Iesu pervasit . . . Quamquam quid tam operose utriusque incrementa compono? 15 Utcumque sua magnifice extollant Lutherani, non excessere Europam. En quas iactet angustias impura religio, praeclara iubilandi causa. Societas Iesu vix nata, Europae finibus egressa, in Americam, Asiam, Africam primo fere atque eodem tempore penetravit. (Aufzählung der Missionsgebiete.) An non simul orbem universum suis laboribus complexa societas?

20

lib. IV oratio 3. Non tanta Iapones inter. . et Europaeos morum studiorumque dissensio reperitur, quanta inter Lutheri et Calvini asseclas et fundatam ab Ignatio societatem. Quid, obsecro, Luthero propositum fuit, nisi Romanae fidei exstinctio, pontificiae auctoritatis eversio, morum corruptela, mortalium denique a Christi fidelibus et ab omni probitate avulsio?... Ille infamis apostata ex angulis et ima faece 25 plebis non tantum homines illitteratos, sed impietate, sed infami vita, sed morum contagione notissimos, verbi Dei depravatores, sacrarum paginarum foedissimas harpyias, in aciem produxit.

429. Missionsmethode der Jesuiten in China (1645).

30 Qaesita missionariorum Chinae seu Sinarum circa ritus, ceremonias et sacramentorum administrationem s. congregationi de propaganda fide exhibita cum responsis ad ea datis a patribus qualificatoribus s. officii: Bullarium pontificum s. congregationis de propaganda fide, t. 1, Rom 1839, 123-130; Bestätigung der Responsa durch Dekret der s. congr. de propaganda fide 12. Sept. 1645, ib. 130 f. ADAMSCHALL SJ, Historica relatio de ortu et progressu fidei orthodoxae in 35 regno Chinensi 1587-1669, R 1672; ABBÉPLATEL (Norbert), Mémoires historiques sur les affaires des Jésuites avec le saint siège, 7 Bde., Avignon 1742 ff.; HENRION, Allg. Gesch. d. kath. Mission, a. d. Franz. IV., Schaffh 52, 248 ff.; Gesch. d. Streitigkeiten über d. chines. Gebräuche 3 Bde., Augsb 1791 f.; REUSCH, Index II 771 ff.; JBRUCKER SJ, Rites chinois: Dictionnaire de Théologie catholique II 2364 ff.; Kath. Missionen 39. Jahrg. Febr. 1911, 112 ff., vgl. Lit. oben Nr. 350; LAUNAY, Histoire des Missions de chine, P 03.

40

I. Utrum christiani Chinenses sint obligati ad observantiam iuris positivi, quantum ad ieiunia, confiteri semel in anno, et communicare, e t festa servare, eo modo quo obligantur Indi in nova Hispania, et in insulis Philippinarum, iuxta dispositionem p. Pauli III. pro Indis occidentalibus et meridionalibus. 45 II. Utrum in praedicto regno ministri evangelici pro nunc saltem in sacramento baptismi possint abstinere ab imponendo mulieribus oleum s. catechumenorum, sputum in auribus et sal in ore. Insuper, et non administrare eisdem mulieribus sacramentum extremae unctionis. Et ratio dubitandi est, quia Chinenses magno zelo ducuntur erga uxores, filias, et alias mulieres, et scandalum sument ex huiusmodi actionibus.

III. In praefato regno lege stabilitum est, ut in mutuo triginta pro centum accipiatur absque respectu lucri cessantis aut damni emergentis. Quaeritur utrum Chinensibus sit licitum pro pecuniarum suarum mutuo, licet non interveniat lucrum cessans aut damnum emergens, praedictam pro centum triginta quantitatem regni lege taxatam, accipere. Et causa dubitationis est, quia in recuperanda pecunia est aliquod 5 periculum, scilicet, quod qui accepit mutuatum fugiat, vel quod tardet in solvendo, vel quod necessarium sit coram iudice repetere, vel propter alia huiusmodi. IV. V. Behandlung von usurarii publici. — VI. In populis et civitatibus illius regni mos est imponendi quasdam distributiones, quae a populis vicinis exiguntur, ut in Pascha novi anni, in sacrificiis, et daemoniorum suorum idololatriis et invitationi- 10 bus ac conviviis in eorundem templis praeparatis simulque in festivitatibus aliisque indifferentibus pro populi laetitiae demonstrationibus expendantur. Quaeritur utrum christianis ac ministris eorum licitum sit, pro nunc saltem, pro huiusmodi rebus contribuere, nam si christiani ad hoc non contribuerint, tumultus aliquis contra christianos inter gentiles fiet. — VII. In omnibus illius regni civitatibus et villis templa cuidam idolo 15 Chim hoàm dicto erecta ac dicata reperiuntur, quod fi n g unt Chinenses esse protectorem, regentem et custodem civitatis stabilitaque regni lege ordinatur, ut omnes gubernatores civitatum et villarum, quos mandarinos vocant, quando regiminis possessionem assumunt, et anni decursu bis in mense, sub poena privationis ab officio, templa adeant praefata ibique ante dicti idoli altare prostrati, genibus flexis, capiteque 20 ad terram usque inclinato idolum illud adorent ac venerentur, eidem candelas, odoramenta, flores, carnes vinumque in sacrificium offerant; et cum sui regiminis possessionem accipiunt, ante praedictum idolum iurant de recte administrando, et si contra fecerint se submittunt supplicio ab idolo infligendo simulque ab illo petunt modum et normam bene gubernandi, et alia huiusmodi. Quaeritur, utrum attenta istius gentis fragilitate, tolerari 25 possit pro nunc, quod tales gubernatores christiani deferant quandam crucem, quam occulte inter altaris idoli flores vel in manibus propriis reponant, et facere (intentione non ad idolum sed ad crucem directa) omnes illas genuflexiones, reverentias et adorationes ante altare illud, exterius tantum et ficte; omnem cultum interius, et in corde, ad crucem dirigendo? Quia si huiusmodi gubernatores cogantur ad hoc non faciendum, 30 prius apostatabunt a fide quam relinquant officium regiminis. - VIII. In praedicto regno habent Chinenses quendam magistrum in philosophia morali litteratum qui olim discessit a vita, vocatum Kùm fú çù, qui ob doctrinam, regulas et documenta adeo in toto regno acceptus est, ut tam reges quam omnes alii cuiuscunque conditionis et gradus sint, sibi proponunt imitandum et sequendum, saltem quoad speculativum, et tamquam sanc- 35 tum venerantur et laudant in omnique civitate et villa praefato magistro templa sunt erecta. . Quaeritur, utrum gubernatores, qui christiani sunt vel fuerant, et litterati vocati et coacti possint ingredi praefatum templum, facere tale sacrificium vel assistere huiusmodi sacrificio vel facere genuflexiones ante altare illud vel accipere aliquid de idolothytis et 40 oblationibus illis, maxime quia putant illi infideles, quod quicunque manducaverit ex talibus idolothytis habebit progressum magnum in suis litteris et gradibus; et si portantes crucem in manibus possint licite hoc facere, eo modo, quo dubitationi superiori dictum est, quia si hoc illis prohibetur, erit tumultus in populo, ministri evangelii in exilium mittentur et conversio animarum impedietur et extinguetur. IX. Inviola- 45 bilis observantiae mos est apud Chinenses tamquam doctrina a supradicto Kùm fú çù tradita, quod in omnibus Chinae populis templa constructa habeant, avis et pro

Mirbt, Quellen. 3. Auflage.

19

genitoribus suis defunctis dicata, et in unoquoque eorum omnes, qui eiusmodi familiae sunt, bis in anno congregantur, ut praefatis suis progenitoribus solemnia sacrificia faciant magno caeremoniarum apparatu et in altari multis candelis, floribus et odoribus adornato, imaginem sive effigiem parentis vel avi defuncti collocant, in quo 5 sacrificio invenitur et qui facit sacerdotis officium et ministri illius offeruntque carnes, vinum, candelas, odoramenta, capita caprarum etc... Quod quidem sacrificium in domibus suis et in sepulchris mortuorum etiam fit, minore tamen solemnitate. Quaeritur, utrum christiani ficte et exterius tantum possint assistere huiusmodi sacrificio vel exercere aliquod ministerium in illo cum infidelibu 10 commixti, sive in templo sive in domo vel sepulchro, publice vel privatim, vel quonam modo hoc poterit permitti christianis illis; ne si omnino prohibeantur hoc facere, fidem perdant, vel ut melius dicam, avertant se ab actionibus exterioribus christianorum. X. Quaeritur, utrum si haec inter christianos tantummodo fierent absque alio gentilium consortio in templis, domibus vel sepulchris ponendo et collocando aliquam 15 crucem in altari praefatorum defunctorum dirigendo ad illam suam intentionem ita tamen, quod progenitorum imagini nihil tribuant, nisi honorem et reverentiam filialem, quam si vivi exstitissent illis commestibilibus et odoriferis rebus exhiberent, ut sic populo satisfaciant. Unde hoc est, quod quaeritur, utrum hoc pro nunc, ut inconvenientia evitetur, tolerari possit. - XI. Quaeritur, an christianis licitum sit, omnibus gentiliciis superstitio20 nibus et erroribus postpositis, uti pro nunc praefatis tabellis (in quibus nomina suorum defunctorum scripta sunt, quas vocant esse animarum sedes), illasque inter domini sanctorumque imagines, et in eodem altari collocatas habere vel in alio separato cum ornatu supradicto ad hoc, ut gentilibus satisfaciant, vel possint facere supradictas deprecationes et sacrificia cum intentione supradicta. - XII. Quando in illo 25 regno aliquis mori contingat, sive christianus sit sive gentilis, pro inviolabili more habetur, in domo defuncti quoddam altare praeparare, in eodemque imaginem defuncti seu tabellam supradictam collocare cum ornatu odorum, florum et candelarum retroque cadaver feretro inclusum ponere, omnes autem qui ad condolendum domus illas ingrediuntur coram praeparato altari et defuncti imagine ter vel quater genuflectunt, etc. Quaeritur 30 utrum licitum sit christianis et praecipue ministris sancti evangelii supradicta facere. — XIII. Quaeritur, utrum catechumenis paratis iam ad baptismum suscipiendum debeamus ministri declarare et aperte et in singulari docere, esse illicita sacrificia et omnia supradicta, quamvis ex hoc sequantur inconvenientia, scilicet desistere a susceptione baptismatis, persecutiones, mors vel exilium 35 ministrorum evangelicorum. — XIV. Chinarum sermone haec vox (Xing) idem est quod sanctus, sancta, sanctum; et in libris doctrinae christianae a quibusdam sancti evangelii ministris prelo mandatis reperitur ista vox (Xing) ad nominandam sanctissimam trinitatem, Christum dominum, beatum Mariam et caeteros sanctos. Quaeritur, utrum quando in praefatis libris sese offert occasio, ut nominetur magister Chinarum Kùm fú çù 40 vocatus vel mandatum regis Chinarum vel caeteri reges, qui communiter in illo regno ut sancti reputantur, cum sint infideles et idololatrae, possimus ne, et sit licitum nobis Christi ministris nominare supradictos hoc nomine (Xing). - XVI. Quaeritur si in illo regno licebit christianis orare et sacrificium facere domino Deo nostro pro suis defunctis, qui in sua infidelitate ab hac vita discedunt? 45 XVII. Si tenemur praedicatores evangelii praedicare in illo regno Christum crucifixum et ostendere eius sanctissimam imaginem, maxime in ecclesiis nostris.

Causa huius dubitationis est, quod gentiles scandalizantur ex tali praedicatione et ostensione et iudicant maximam esse stultitiam.

Der Westfälische Frieden vom 24. Okt. 1648.

Instrumentum pacis Caesareo-Suecicum Osnabrugis a. 1648 erectum (J.P.O.): Neue Sammlung der Reichsabschiede, Frk 1747, III 574 ff. JGVMEYERN, Acta pacis Westphalicae, Hann 5 1734–1736, 6 T.; JSTPÜTTER, Geist des westphäl. Friedens, Gö 1795; OMEJER, Propaganda II 156 ff.; PHILLIPS, KR § 141 III 462 ff.; HFÜRSTENAU, D. Grundrecht d. Religionsfreiheit, L 91, 49 ff. FPHILIPPI, Der Westphäl. Friede. Ein Gedenkbuch, Mstr 98; KRIEKER, D. rechtl. Stellung d. ev. Kirche Deutschlands, L 93, 275 ff.; HINSCHIUS-(SEHLING), Westfäl. Frieden, RE XXI 160 ff.

430.

1. Bestätigung des Augsburger Religionsfriedens; Rechtsgleichheit der beiden Religionsparteien im Deutschen Reich.

10

Articulus V. § 1. Transactio a. 1552 Passavii inita et hanc a. 1555 secuta pax religionis.. in omnibus suis capitulis unanimi imperatoris, electorum, principum et statuum utriusque religionis consensu initis ac conclusis rata habeatur sancteque et in- 15 violabiliter servetur. Quae vero de nonnullis in ea articulis controversis hac transactione communi partium placito statuta sunt, ea pro perpetua dictae pacis declaratione tam in iudiciis quam alibi observanda habebuntur, donec per Dei gratiam de religione ipsa convenerit, non attenta cuiusvis seu ecclesiastici seu politici intra vel extra imperium, quocunque tempore interposita contradictione vel protestatione, quae omnes inanes et 20 nihili vigore horum declarantur. In reliquis omnibus autem inter utriusque religionis electores, principes, status omnes et singulos sit a e qualitas exacta mutuaque, quatenus formae reipublicae, constitutionibus imperii et praesenti conventioni conformis est, ita ut quod uni parti iustum est, alteri quoque sit iustum, violentia omni et via facti, ut alias, ita et hic inter utramque partem perpetuo prohibita. 25 - § 52. In causis religionis omnibusque aliis negotiis, ubi status tamquam unum corpus considerari nequeunt, ut etiam catholicis et Augustanae confessionis statibus in "duas. partes euntibus, sola amicabilis compositio lites dirimat, non attenta votorum pluralitate. 431. 2. Normaltag des konfessionellen Besitzstandes: 1. Januar 1624. Art. V. § 5. Terminus a quo restitutionis in ecclesiasticis et quae intuitu eorum 30 in politicis mutata sunt, sit dies I. Januarii anni 1624. Fiat itaque restitutio omnium electorum, principum et statuum utriusque religionis.. cassatis omnibus interim in istiusmodi causis latis. . sententiis . . et executionibus, reductione ad statum dicti anni dieique in omnibus facta. - § 14, 15. Auch für die geistlichen Güter gilt der Normaltag.

432. 3. Reformationsrecht der Reichsstände.

35

Art. V. § 30. Cum statibus immediatis cum iure territorii et superioritatis ex communi per totum imperium hactenus usitata praxi, etiam ius reformandi exercitium religionis competat, ac dudum in pace religionis talium statuum subditis, si a religione domini territorii dissentiant, beneficium emigrandi concessum, insuper maioris concordiae inter status conservandae causa cautum fuerit, quod nemo alienos 40 subditos ad suam religionem pertrahere eave causa in defensionem ac protectionem suscipere illisve ulla ratione patrocinari debeat, conventum est, hoc idem porro quoque ab utriusque religionis statibus observari nullique statui immediato ius, quod ipsi ratione territorii et superioritatis in negotio religionis competit, impediri oportere.

45