Abbildungen der Seite
PDF
EPUB

Das Breviarum ordnet seinen Rechtsstoff nach dem Vorbilde von Justinians Gesezkompilationen (Corpus Juris Civilis). Es zerfällt in fünf Libri, jeder Liber in Tituli, jeder Titulus in Capita (chronologisch an einander gereihte Quellenstellen). Den Inhalt der Bücher bezeichnet die Schule (Gloffe) mit dem Herameter: Júdex, Júdiciúm, Clerús, Connúbia, Crimen (Lehre von den Prälaten, Prozeßrecht, geistliches Standesrecht, Eherecht, Strafrecht). Diese Eintheilung ist Muster für alle späteren Dekretalensammlungen geworden. Friedberg: Quinque compilationes antiquae. (Lips. 1882.) - Friedberg: Die Canones-Sammlungen zwischen Gratian u. Bernhard v. Pavia. (Leipz. 1897.)

II. Das in den Quinque compilationes enthaltene Gesetzmaterial litt theils an Widersprüchen, theils war es unvollständig und in seiner Authentizität nicht überall verbürgt (inextricabilis silva decretalium). Um diesen Mängeln abzuhelfen, veranstaltete Papst Gregor IX. a. 1230—1234 durch seinen Pönitenziar Raymundus a Pennafort (Dominikaner) eine neue Sammlung aller Extravaganten. Die Sammlung enthält zugleich zahlreiche (196) Konstitutionen Gregors IX. und führt deshalb den Namen Decretales Gregorii IX. (Gregoriana), früher Liber Extra (sc. Decretum Gratiani vagantium decretalium); daher die noch heut übliche Abkürzung X. Durch die Bulle Rex Pacificus (5. September 1234) den Universitäten Bologna und Paris als ausschließlicher (d. h. alle übergangenen Dekretalen und alle früheren Sammlungen beseitigender) Liber decretalium zugefertigt (in vim publicationis), bildet sie heute die erste offizielle (!) Dekretalensammlung des Corpus Juris Canonici.

1. Eingetheilt ist die Gregoriana, wie das Breviarium extravagantium (oben I.), in fünf Libri: Judex, Judicium, Clerus, Connubia, Crimen. Die Libri zerfallen in Tituli (185), welche die einzelnen Dekretalen als Capita (1971) chronologisch einordnen.

[ocr errors]

Alte Versus memoriales für die Büchereintheilung: Prima ministros dat et' ritus officiorum, Altera dat testes et cetera judiciorum, Tertia de rebus et vita presbyterorum, Quarta docet, quales sint nexus conjugiorum, Ultima de vitiis et poenis tractat eorum.

[ocr errors]
[ocr errors]

2. Die Dekretalen sind vom Redaktor frei bearbeitet: zertheilt, abgeändert (interpolirt), ergänzt, namentlich aber gekürzt. Nach der Arenga (den Anfangsworten) ist alles weggeschnitten, was nicht unmittelbar zu der getroffenen Entscheidung gehört. So namentlich die Erzählung des Rechtsfalles (Species facti).

=

Die weggeschnittenen Stücke heißen Partes decisae (Pars decisa = Relation opp. Decisio Entscheidung) und sind mit den Worten „et infra" (v. Schulte, Gesch. d. Quellen I. 77.) oder dem Zeichen † angedeutet, in den neueren Ausgaben aber thunlichst in Kursivschrift ergänzt.

3. Regelmäßig führen die als Capita aufgenommenen Dekretalen die volle Adresse des ursprünglichen Empfängers: Superscriptio. Einzelne (65) tragen die einfache Ueberschrift „Gregorius IX." Sie rühren von Gregor IX. her, sind speziell für die Zwecke der Sammlung verfaßt und sollen theils Lücken ausfüllen, theils Kontroversen entscheiden.

Liber primus.

Titulus IV.

De consuetudine.1)
Cap. XI.

Consuetudo non derogat juri naturali seu divino, cujus transgressio peccatum inducit, nec positivo, nisi sit rationabilis et praescripta.2) Gregorius IX. (ann. 1229.)3)

Cum tanto sint graviora peccata, quanto diutius infelicem animam detinent alligatam, nemo sanae mentis intelligit naturali jure, cujus transgressio periculum salutis inducit, quacunque consuetudine, quae dicenda est verius in hac parte corruptela, posse aliquatenus derogari. Licet enim longaevae consuetudinis non sit vilis auctoritas, non tamen est usque adeo valitura, ut vel juri positivo debeat praejudicium generare, nisi fuerit rationabilis et legitime sit praescripta...

Liber tertius.

Titulus I.

De vita et honestate clericorum 1).

Cap. XIV.

Clericus crapulosus vel ebriosus monitus non desistens ab officio vel beneficio suspenditur.2)

Idem in eodem.4) (ann. 1216)3).

A crapula et ebrietate omnes clerici diligenter abstineant: unde vinum sibi temperent et se vino. Nec ad bibendum quispiam incitetur, cum ebrietas et mentis inducat exsilium et libidinis provocet incentivum. Unde illum abusum penitus decernimus abolendum, quo in quibusdam partibus ad potus aequales suo modo se obligant potatores, et ille judicio talium plus laudatur, qui plures inebriat et calices foecundiores exhaurit. Si quis autem super his se culpabilem exhibuerit, nisi a superiore commonitus satisfecerit, ab officio vel beneficio suspendatur. . .

Titulus XXIII.

De solutionibus.')
Cap. III.

Si clericus non habeat unde satisfaciat suis creditoribus, non debet excommunicari nec aliter molestari; praestabit tamen cautionem saltem juratoriam de solvendo, quum venerit ad pinguiorem fortunam.2) Idem 5) Decano et I. Canonico Tullensibus.3)

Anm. 1) Rubrica, Titelüberschrift (Rubrum opp. Nigrum) offiziell. — 2)Summa, Inhaltsangabe, späterer, nicht offizieller Zusaß.) Superscriptio capituli, ursprüngliche Adresse der Dekretale, offiziell. 4) sc. Innocentius III. in concilio generali (sc. Lateranensi IV.). 5) sc. Gregorius IX. Vergl. c. 2.

Odoardus clericus proposuit, quod, quum P. clericus, D. laicus et quidam alii ipsum coram officiali archidiaconi Remensis super quibusdam debitis convenissent, idem in eum recognoscentem hujusmodi debita, sed propter rerum inopiam solvere non valentem excommunicationis sententiam promulgavit. (Et infra.1) Mandamus, quatenus, si constiterit, quod praedictus Odoardus in totum vel pro parte non possit solvere debita supradicta, sententiam ipsam sine difficultate qualibet relaxetis, recepta prius ab eo idonea cautione, ut, si ad pinguiorem fortunam devenenit, debita praedicta persolvat...

Titulus L.

Ne clerici vel monachi secularibus negotiis se immisceant. Cap. X.

Constitutio Turonensis concilii puniens religiosos, audientes leges vel physicam, est canon latae sententiae . . .

Honorius III. (Venerabilibus fratribus M. patriarchae Antiochen. et universis archiepiscopis et episcopis...) ann. 1225.

Super specula (et infra)... Contra religiosas personas, de claustris exeuntes ad audiendum leges vel physicam, felicis memoriae Alexander praedecessor noster olim statuit in concilio Turonensi, ut, nisi infra duorum mensium spatium ad claustrum redierint, sicut excommunicati ab omnibus evitentur, et in nulla causa, si patrocinium praestare voluerint, audiantur. Reversi autem in choro, mensa, capitulo et ceteris ultimi fratrum exsistant, et, nisi forte ex misericordia sedis apostolicae, totius spem promotionis amittant. Verum quia nonnulli ex talibus propter quorundam opiniones diversas excusationis aliquid assumebant, nos, volentes, ut tales de cetero ipso facto sententiam excommunicationis incurrant, districte praecipiendo mandamus, quatenus tam a dioecesanis et capitulis ipsorum, quam etiam a ceteris episcopis, in quorum dioecesibus in huiusmodi student, tales sublato appellationis obstaculo excommunicati et praedictis poenis obnoxii publice nuntientur.

Citirart: c. 3 X. de solut. 3, 23. sprich: Caput 3 Extra de solutionibus libro 3 titulo 23.

Glossa ordinaria von Bernhardus Parmiensis († 1263). Kommentare: Sinibaldus Fliscus (Papst Innocenz IV. 1254): Apparatus in V. libros decretalium. (Venet. 1481.) Gonzalez Tellez: Commentt. perpett. in singull. textus 5 libror. Decretall. Gregorii IX. (Lugd. 1673.) 4 voll. Prosper Fagnanus (Doctor caecus oculatissimus): Commentt. absol. in V. libr. Decrett. (Venet. 1764) 3 voll.

$ 14.

Der Liber Sextus (1298).

I. Die Dekretalen, welche nach dem J. 1234 erschienen (namentlich von Innocenz IV. und Gregor X.), wurden anfangs bei den be= treffenden Titeln der Gregoriana (§ 13) als Novellae (sc. constitu

Anm. 1) Pars decisa.

tiones) handschriftlich nachgetragen. Später entstanden daraus besondere, der Gregoriana angehängte Sammlungen (amtliche und Privatarbeiten). Aus diesen ließ Papst Bonifaz VIII. a. 1298, unter Zufügung von 251 eigenen Konstitutionen, eine neue offizielle und ausschließliche (!) Dekretalensammlung, nach dem Muster der Gregoriana, bearbeiten (Abkürzungen: Partes decisae; Abänderungen: Interpolationen). Sie ist gleichfalls in fünf Libri (Judex, Judicium, Clerus, Connubia, Crimen) getheilt, welche in Tituli (76) und Capita (359) zerfallen, wurde aber, wie die Vorsammlungen, nur als ein Anhang der Gregoriana behandelt und erhielt deshalb offiziell den Namen Liber Sextus (statt Bonifaciana), juristisch das beste Stück des Corpus Juris Canonici.

Auch der Sertus ist, durch die Bulle Sacrosanctae (3. März 1298), den Universitäten von Bologna und Paris in vim publicationis mit dem Befehl zugefertigt worden, daß von den darin nicht aufgenommenen älteren Defretalen nur einzelne, von den Redaktoren besonders bezeichnete (Decretales reservatae) Geltung behalten sollten.

Liber primus.

Titulus VIII.

De supplenda negligentia praelatorum.1)

Cap. III.

Episcopo a paganis vel a schismaticis capto, non archiepiscopus, sed capitulum administrat, nisi Papa, quam cito hoc fieri poterit, super hoc per capitulum consulendus, aliter ordinaret. Joann. Andreae.2)

Bonifacius VIII.3)

Si episcopus a paganis aut schismaticis capiatur, non archiepiscopus, sed capitulum, ac si sedes per mortem vacaret illius, in spiritualibus et temporalibus ministrare debebit, donec eum libertati restitui, vel per sedem apostolicam (cujus interest ecclesiarum providere necessitatibus), super hoc per ipsum capitulum quam cito commode poterit consulendam, aliud contigerit ordinari. . .

Liber tertius.

Titulus XIX.

De jure patronatus.1)

Cap. un.

Donatio juris patronatus laici, facto loco ecclesiastico, etiam sine consensu episcopi, tenet, non tamen praejudicat juri episcopi. H. d. Dominicus.2)

Bonifacius VIII.3) (ann. 1298.)

Anm. 1) Rubrica, Titelüberschrift, offiziell.) Summa, Inhaltsangabe, späterer nicht offlzieller Zusag. 3) Superscriptio, Adresse, offiziell, im Sextus überall verstümmelt und undatirt.

Hübler, Kirchenrechtsquellen.

4

libro

Si laicus jus patronatus ecclesiae sibi competens eidem vel alteri ecclesiae seu loco religioso duxerit conferendum, hujusmodi collatio, quamvis absque adsensu episcopi facta fuerit, efficax est censenda, per praefatum tamen collationem juri episcopi, qui eidem adsensum non praebuit, nolumus in aliquo derogari.

Laicus quadrimestre tempus habet ad praesentandum, ecclesia vero semestre, licet a laico adquisierit jus patronatus. Hoc dicit Dominicus. 1) § 1. Verum licet patronus laicus ad praesentandum tempus habeat quadrimestre dumtaxat, ecclesia tamen vel monasterium, cui facta est a laico juris patronatus collatio, tempus habet semestre: et omnino quantum ad praesentationem pertinet, non ut patronus laicus, sed ut patronus debet ecclesiasticus reputari.

Citirart: c. 3 in VI de suppl. neglig. 1, 8. sprich: Caput 3 in Sexto de supplenda negligentia fibro 1 titulo 8.

Den Schluß des Sertus bildet ein Anhang: De regulis juris mit 88 allgemeinen Rechtsregeln, welche von dem Legisten Dinus (Mugellanus) im Auftrage Bonifacius' VIII. zusammengestellť sind.

Glossa ordinaria von Johannes Andreä († 1348).

Kommentare: Butrio: Commentt. in VI. Decrett. vol. (Venet. 1575.) Passerini: Commentt. in L. VI. Decrett. (Rom. 1667.) 3 voll.

§ 15.

Die Clementinae (1317).

I. Abweichend von den bisher beobachteten Grundsäßen, ließ Papst Clemens V. einen Theil seiner Konstitutionen sowie die Dekrete des Konzils von Vienne (a. 1311) nicht auch die sonstigen, nach dem Sextus erlassenen, und in Geltung verbleibenden Dekretalen (bis auf 2) zu einer neuen, offiziellen Kollektion vereinigen. Diese ist wiederum in die üblichen fünf Libri mit (521) Tituli und (106) Capita (§§ 13 und 14) geordnet und von Papst Johannes XXII. durch die Bulle Quoniam nulla (25. Oktober 1317) den Universitäten von Bologna und Paris zugefertigt. Die Sammlung sollte ursprünglich Liber Septimus heißen. Sie führt aber, seit der Glosse, den Namen Clementinae (sc. constitutiones).

Liber prim u s.

Titulus VI.

De aetate et qualitate et ordine praficiendorum.2)

Cap. III.

In XVIII. anno ad subdiaconatum: in XX. ad diaconatum: in XXV. ad presbyteratum potest quis libere promoveri. H. d. Joann. Andr.2)

Anm. 1) Summa, Inhaltsangabe, späterer nicht offizieller Zusaß. 2) Rubrica, Titelüberschrift, offiziell.

« ZurückWeiter »