Abbildungen der Seite
PDF
EPUB

novum). Ihre Konstitutionen haben mithin Anspruch auf unbedingte Gültigkeit, auch wenn sie von den Originalen abweichen (Interpolationen), oder ursprünglich nur für einen speziellen Fall erlassen waren (Reskripte), oder erweislich falsch resp. gefälscht sind.

In jeder Sammlung gelten alle Dekretalen als an demselben Tage erlassen. Nur für die einzelnen Sammlungen in ihrer Beziehung zu einander greift der Grundsat Plat: Lex posterior derogat priori.

III. Den beiden Extravaganten-Sammlungen (§ 16) eignet derselben Charakter, wie dem Decretum Gratiani. Sie bilden keine offiziellen Gesezsammlungen, doch sind einzelne ihrer Dekretalen von jeher für authentisch gehalten, glossirt und im Gerichtsgebrauch rezipirt worden. Nur soweit dies der Fall, steht ihre Anwendbarkeit außer Zweifel.

v. Schulte: Geschichte d. Quellen u. Liter. d. kan. Rechts II. § 9-12. v. Scherer: Handb. d. Kirchenr. I. 273.

Dritter Abschnitt.

Die Sammlungen nach dem Corpus Juris Canonici.
(Seit 1317.)

Kapitel I.

Päpstliche Dekretalen.

$ 19.

Die Kanzleiregeln.

Die Regeln der Apostolischen Kanzlei (Regulae, Ordinationes et Constitutiones Cancellariae) sind päpstliche, in den Akten der römischen Kanzlei gebuchte Verordnungen (Regulative) zur Instruktion der Kurialbehörden für die Behandlung von Gnaden- und Rechtssachen in formeller und materieller Hinsicht. Sie betreffen theils

1. Die Ausfertigung der Literae Apostolicae (Regulae expeditoriae), theils

2. den Umfang und die Ausübung des päpstlichen Gnadenrechts: Verleihung der reservirten Kirchenämter (Regg. 1—9. 11. 68), Ertheilung von Dispensen, Gewährung von Ablässen (Regulae reservatoriae), theils

3. prozessualische Verhältnisse (Regulae judiciales).

Die Kanzleiregeln wurden seit Johann XXII. (sec. 14) von jedem Papst bei seinem Regierungsantritt neu festgestellt, sind aber seit Nikolaus V. (sec. 15) stereotyp geworden (analog den römischen Edicta tralatitia) und werden heut als gesetzlich fixirter Stilus curiae bei einem Regierungswechsel regelmäßig bestätigt. Ihre Zahl beträgt 72. Von diesen sind in Deutschland nur 4 rezipirt.

(Reg. 19. 20. 35. 36.)

Reg. 19. De viginti. Item (Papa) voluit, quod si quis in infirmitate constitutus resignaverit, . . . et postea infra viginti dies, a die per ipsum resignantem praestandi consensus computandos, de ipsa infirmitate decesserit, et ipsum beneficium quavis auctoritate conferatur per resignationem sic factam, collatio hujusmodi sit nulla, ipsumque beneficium nihilominus per obitum censeatur vacare. Reg. 20. De idiomate. Item voluit, quod si contingat tam in curia quam extra alicui personae de parochiali ecclesia vel quovis alio beneficio, exercitium curae animarum parochianorum quomodolibet habente, provideri, nisi ipsa persona intelligat et intelligibiliter loqui sciat idioma loci, ubi ecclesia vel beneficium hujusmodi consistit, provisio seu mandatum et gratia desuper quoad parochialem ecclesiam vel beneficium hujusmodi nullius sint roboris vel momenti. Reg. 35. De annali possessore. Item . . . voluit, statuit et ordinavit, quod quicunque beneficium ecclesiasticum tunc per annum immediate praecedentem pacifice possessum et, quod certo modo vacare praetenditur, deinceps. impetraverit, nomen, gradum et nobilitatem possessoris ejusdem, et quot annis ipse illud possederit, ac specificam et determinatam, ex qua clare poterit constare, quod nullum ipsi possessori in dicto beneficio jus competat, causam in hujusmodi impetratione exprimere, et infra sex menses ipsum possessorem ad judicium evocari facere causamque et tunc desuper infra annum usque ad sententiam diffinitivam inclusive prosequi debeat et teneatur; alioquin impetratio praedicta et quaecunque inde secuta nullius existant firmitatis. Reg. 36. De triennali possessore. Item statuit et ordinavit idem D. N., quod si quis quaecunque beneficia ecclesiastica qualiacunque sint, absque simoniaco ingressu ex quovis titulo apostolica vel ordinaria collatione aut electione et electionis hujusmodi confirmatione seu praesentatione et institutione illorum, ad quos beneficiorum hujusmodi collatio, provisio, electio et praesentatio seu quaevis alia dispositio pertinet, per triennium pacifice possederit, . . . super eisdem beneficiis taliter possessis molestari nequeat. Rigantius: Comment. in Regg. Canc. (Rom. 1744.) 4 voll. Tertabdruck bei Walter: Fontes jur. eccles. (Bonn. 1862.) 483. v. Ottenthal: Die päpstlichen Kanzleiregeln v. Johann XXII. bis Nikolaus V. (Innsbr. 1888.) Tangl: Päpstl. Kanzleiordnungen v. 1290-1500. (Innsbr. 1888.) Förste= mann: Novae Constitt. a. d. 1397. (Lips. 1897.)

[ocr errors]

Bis zum 11. sec. diente als Kanzleibuch der Liber diurnus, eine Sammlung von Formularen für die Ausfertigung von Geschäftsschreiben aus dem 7-9. sec. Sidel: Liber diurnus Ro. Pontif. (Vindob. 1889.)

§ 20.

Die römischen Ritualbücher.

Ritus ist der Inbegriff aller feierlichen Handlungen (Agenda), welche den äußeren Gottesdienst (Officium divinum) bilden. Gesezliche

Regelungen des Ritus (Liturgie) sind in Folge des Trienter Konzils (Sess. XXV. cont. de indice) erfolgt:

1. für das Tagesgebet und die Meßfeier durch das Breviarium Romanum P. Pius V. v. 1568 (verbessert 1602 u. 1631) und das Missale Romanum P. Pius V. v. 1570 (verb. 1604 u. 1634),

2. für die seelsorgerlichen Funktionen (einschließlich des Exorcismus, Ritus, qui in sacramentorum administratione aliisque ecclesiasticis functionibus servari debent ab iis, qui curam animarum gerunt) durch das Rituale Romanum (Benedictionale) P. Paul V. v. 1614 (verb. 1752),

Das Rituale parvum (Ratisb. 1893) ist nur ein Auszug aus dem Rituale Romanum.

3. für die bischöflichen Weiheverrichtungen durch das Pontificale Romanum P. Klemens VIII. v. 1596 (verb. 1644 u. 1752) und das Caeremoniale episcoporum P. Klemens VIII. v. 1600 (verb. 1650. 1727. 1752).

Pontificale Romanum: Forma juramenti episcoporum: Ego N. N. Electus Ecclesiae N. ab hac hora in antea fidelis et obediens ero b. Petro Apostolo sanctaeque Ro. Ecclesiae et Domino nostro, Domino N. Papae N. suisque successoribus canonice intrantibus. Non ero in consilio aut consensu vel facto, ut vitam perdant aut membrum, seu capiantur mala captione aut in eos violenter manus quomodolibet ingerantur, vel injuriae aliquae inferantur, quovis quaesito colore. Consilium vero, quod mihi credituri sunt per se aut Nuntios suos, seu literas ad eorum damnum me sciente nemini pandam. Papatum Romanum et Regalia sancti Petri adjutor eis ero ad retinendum et defendendum, salvo meo ordine, contra omnem hominem. Legatum Ap. Sedis in eundo et redeundo honorifice tractabo et in suis necessitatibus adjuvabo. Jura, honores, privilegia et auctoritatem S. Ro. Ecclesiae, Domini nostri Papae et Successorum praedictorum conservare, defendere, augere et promovere curabo. Neque ero in consilio vel facto seu tractatu, in quibus contra ipsum Dominum nostrum vel eandem Ro. Ecclesiam aliqua sinistra vel praejudicialia personarum, juris, honoris, status et potestatis eorum machinentur. Et si talia a quibuscunque tractari vel procurari novero, impediam hoc pro posse; et quanto citius petero, significabo eidem Domino nostro vel alteri, per quem possit ad ipsius notitiam pervenire. Regulas sanctorum Patrum, decreta, ordinationes seu dispositiones, reservationes, provisiones et mandata Apostolica totis viribus observabo et faciam ab aliis observari. Haereticos, schismaticos et rebelles eidem Domino nostro vel successoribus praedictis pro posse persequar et impugnabo. Vocatus ad synodum veniam, nisi praepeditus fuero canonica praepeditione. Apostolorum limina singulis trienniis personaliter per me ipsum visitabo; et Domino nostro ac successoribus praefatis rationem reddam de toto meo pastorali officio ac de rebus omnibus ad meae Ecclesiae statum, ad cleri et populi disciplinam animarumque denique, quae meae fidei traditae sunt, salutem quovis modo

pertinentibus et vicissim mandata Apostolica humiliter recipiam et quam diligentissime exequar. Quod si legitimo impedimento detentus fuero, praefata omnia adimplebo per certum Nuntium ad hoc speciale mandatum habentem... Possessiones vero ad mensam meam pertinentes non vendam nec donabo neque impignerabo nec de novo infeudabo vel aliquo modo alienabo, etiam cum consensu Capituli Ecclesiae meae inconsulto Ro. Pontifice. Et si ad aliquam alienationem devenero, poenas in quadam super hoc edita constitutione contentas eo ipso incurrere volo. Ordo excommunicandi: Quando vero anathema, i. e. solemnis excommunicatio pro gravioribus culpis fieri debet, Pontifex paratus amicta, stola, pluviali violaceo et mitra simplici, assistentibus sibi 12 Prebyteris superpelliciis indutis et tam ipso quam Presbyteris candelas ardentes in manibus tenentibus, sedet super faldistorium ante altare majus aut alio loco publico, ubi magis sibi placebat, et ibi pronuntiat et profert anathema hoc modo: quia N., diabolo suadente, Christianam promissionem, quam in Baptismo professus est, per apostasiam postponens, Ecclesiam Dei devastare Ecclesiastica bona diripere ac Pauperes Christi violenter opprimere non veretur, idcirco . . . eum cum universis complicibus fautoribusque suis judicio Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus sancti et b. Petri principis Apostolorum et omnium Sanctorum necnon et mediocritatis nostrae auctoritate et potestate ligandi et solvendi in coelo et in terra nobis divinitus collata, a preciosi Corporis et Sanguinis Domini perceptione et a societate omnium Christianorum separamus et a liminibus sanctae matris Ecclesiae in coelo et in terra excludimus et excommunicatum et anathematizatum esse decernimus, et damnatum cum diabolo et angelis ejus et omnibus reprobis in ignem aeternum judicamus, donec a diaboli laqueis resipiscat et ad emendationem et poenitentiam redeat et Ecclesiae Dei quam laesit satisfaciat; tradentes eum Satanae in interitum carnis, ut spiritus ejus salvus fiat in die judicii. Et omnes respondent: Fiat. Fiat. Fiat. Quo facto tam Pontifex quam Sacerdotes debent projicere in terram candelas ardentes, quas in manibus tenebant. Deinde Epistola Presbyteris per Parochias et etiam vicinis Episcopis mittatur, continens nomen excommunicati et excommunicationis causam, ne quis per ignorantiam ulterius illi communicet et ut excommunicationis occasio omnibus auferatur.

§ 21.

Die Bullarien.

Die im Corpus Juris Canonici nicht enthaltenen früheren sowie die späteren päpstlichen Erlasse (nicht blos Bullen) sind seit Mitte sec. 16 durch mehrfache Priva t unternehmungen in chronologisch geordnete Sammlungen gebracht worden: s. g. Bullaria. Diese Arbeiten schöpfen aus amtlichen Quellen, haben aber kein geseßliches Ansehen und die darin mitgetheilten Erlasse nur insofern Gültigkeit, als sie erweislich ordnungsmäßig publizirt oder durch Gewohnheit rezipirt worden, auch mit dem Original übereinstimmen.

Allgemeine Bullarien: (Cherubini) Magnum Bullarium Romanum. (Luxemb. Chevalier 1727 sqq.) 19 voll. Von 440 bis 1757. S. g.

„Römisches Bullarium". Coquelines: Bullar. privil. ac diplom. Ro. Pontiff. ampl. Collect. (Rom. 1739 sq.) 14 voll. Bis 1740. Al. Tomassetti: Bullar., diplom. et privileg. S. R. P. editio locupl. (Aug. Taur. 1857 sqq.) 24 voll. Von 440 ab. S. g.,,Turiner Bullarium", mit Fortsetzungen seit 1885, bis jetzt die vollständigste Sammlung. - Deutsche Uebersetung in Auswahl von Eisenschmidt: Röm. Bullarium (Neustadt a. D. 1831). 2 Bde. Von 453 bis 1830. Besondere Bullarien: Benedicti XIV. Bullarium. (Rom. 1744.) 4 voll., die letzte authentische (!) Dekretalensammlung. Acta Pii IX. (Rom. 1848.) Leonis P. P. XIII. Allocutt. Epistt. Constitutt. (Brug.

1894.) 4 voll.

Encycl. Pii IX. Quantacura v. 8. Dezember 1864 (oben S. 8) mit dem Syllabus (,,Zusammenstellung der hauptsächl. Irrthümer unserer Zeit, welche in den Allokutionen, Encykliken und anderen Apostol. Schreiben P. Pius IX. gerügt werden"), das kirchenpolitische Symbolum des Papstthums und seine feierliche Fehdeansage an die gesammte soziale Ordnung der Gegenwart. Thes. 15. Liberum cuique homini est eam amplecti ac profiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus veram putaverit. 16. Homines in cujusvis religionis cultu viam aeternae salutis reperire aeternamque salutem assequi possunt. 17. Saltem bene sperandum est de aeterna illorum omnium salute, qui in vera Christi Ecclesia nequaquam versantur. 18. Protestantismus non aliud est quam diversa verae ejusdem christianae religionis forma, in qua aeque ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est. 19. Ecclesia non est vera perfectaque societas plane libera, nec pollet suis propriis et constantibus juribus sibi a divino suo fundatore collatis, sed civilis potestatis est difinire, quae sint Ecclesiae jura ac limites, intra quos eadem jura exercere queat. 20. Ecclesiastica potestas suam auctoritatem exercere non debet absque civilis gubernii venia et assensu. 21. Ecclesia non habet potestatem dogmatice definiendi, religionem catholicae Ecclesiae esse unice veram religionem. 22. Obligatio, qua catholici magistri et scriptores omnino adstringuntur, coarctatur in iis tantum, quae ab infallibili Ecclesiae judicio veluti fidei dogmata ab omnibus credenda proponuntur. 23. Romani Pontifices et Concilia oecumenica a limitibus suae potestatis recesserunt, jura Principum usurparunt, atque etiam in rebus fidei et morum definiendis errarunt. 24. Ecclesia vis inferendae potestatem non habet, neque potestatem ullam temporalem directam vel indirectam. 25. Praeter potestatem episcopatui inhaerentem, alia est attributa temporalis potestas a civili imperio vel expresse vel tacite concessa, revocanda propterea, cum libuerit, a civili imperio. 26. Ecclesia non habet nativum ac legitimum jus acquirendiac possidendi. 27. Sacri Ecclesiae ministri Romanusque Pontifex ab omni rerum temporalium cura ac dominio sunt omnino excludendi. 28. Episcopis, sine Gubernii venia, fas non est vel ipsas apostolicas litteras promulgare. 29. Gratiae a Romano Pontifice concessae existimari debent tamquam irritae, nisi per Gubernium fuerint imploratae. 30. Ecclesiae et personarum ecclesiastarum immunitas a jure civili ortum habuit. 31. Ecclesiasticum forum pro temporalibus clericorum causis sive civilibus sive criminalibus omnino de medio tollendum est, etiam inconsulta et reclamante Apostolica Sede. 32. Absque ulla naturalis juris et aequitatis violatione potest abrogari personalis immunitas, qua clerici ab onere subeundae exercendaeque militae eximuntur; hanc vero

« ZurückWeiter »