et sub honore sanctæ Dei genitricis et perpetuæ virginis Mariæ, omnipotenti Domino dedicari et consecrari voluit. >> Imo et ecclesiarum ac villarum, quas plurimas eidem contulit monasterio, confirmationem impetravit a Roberto rege. Nam in chartulario manuscripto Sancti Dionysii, quod vir multiplici nobilitate et eruditione celeberrimus Jacobus Augustus Thuanus asservat in sua locupletissima bibliotheca, tale præceptum inde fecisse regem ejus filium reperi :

Donum quod fecit Robertus rex monialibus de Argentolio.

1

Regis regum nutu Francorum rex Robertus, cum nostris fidelibus cunctis catholicis palam id fieri volumus. A prædecessorum nostrorum cultu, circa sacræ religionis jura constituto, nequaquam deviare volentes, hortamur omnes ad finem beatitudinis tendentes, quatenus summopere in vigilando auxilientur nobis, ad privilegia erga res Dei sanctorumque ejus corroboranda, uti recipiant ipsi nobiscum remissionem peccaminum pro hujusmodi re digne exequenda. Precibus etenim nostræ genitricis, scilicet Adelaidis reginæ insignis, cui prorsus nihil denegare, verum omnimodis devote inservire debemus, promoti, super quarumdam ecclesiarum villarumque astipulatione præcepti, quæ monialibus Deo famulantibus in monasterio Sanctæ Mariæ Argentolio, ob animæ suæ, patris quoque nostri, videlicet Hugonis beatæ memoriæ, atque nostræ requiem, dedit, libenter ejus voluntati paruimus, et dictis faventes, petitionem ipsius idonea ratione persolvere curavimus. Sunt autem res collatæ hæ. In primis ea quæ possidebat Argentolio rex Hugo, donans illa Deo sacratis inibi degentibus. Ad hoc Cavenoilus, ubi haberi æstimantur mansa xxx, cum ecclesia in honore sancti Petri. Villa quoque Montiliacus cum mansis VII, et ecclesia in honore sancti Martini. In Aconiaco vero vico mansa duo. In Otrevilla similiter duo mansa et dimidium. Inter Alnedum et Lisivillam mansum 1. In Villena ergo mansum 1. In Satrovilla xx mansa cum duabus piscationibus. In insula Berliseia, et in ipsa villa Cornella altera piscatio. In Argentolio mercatum et theloneum rotarum atque tensamentum vini. In Lupocurte v mansa. Villa Trapas quoque, et quicquid ad eam pertinet cum ecclesia. Anilecortis vero villa, et quicquid ad eam pertinet cum ecclesia. Burduneium quoque villa, et omnia ad eam pertinentia cum ecclesia. Monsterolum quidem villa, cum ecclesia. Sanctum Loanium villa cum ecclesia et molendino uno, et cum arpennis pratorum XII. Bratheias villa cum omnibus appendiciis suis et ecclesiis. Merlant quoque villa. Carisius quoque villa cum tribus molendinis atque pratis. Hec omnia supradicta prædictis monialibus data ob amorem Dei et reverentiam beatissimæ Dei genitricis Mariæ confirmamus auctoritate, quatenus semper sub plenissima defensione, et emunitatis tuitione rata permaneant. Ita videlicet ut nullus abhinc ad causas exigendas, aut freda vel tributa, aut mansiones vel paratas faciendas, vel fidejussores tollendos, aut homines ejus ecclesiæ tam ingenuos quam servos, super terram earum commanentes, injuste distringendos, nec ullos redditus aut illicitas occasiones requirendas nostris et futuris temporibus ingredi audeat, vel ea quæ supra memorata sunt exigere præsumat. Sed liceat ipsis supradicta sub firmitatis defensione quieto ordine possidere, ad stipendia earum fine tenus ibi Deo militantium. Et hanc auctoritatem, ut firmior in Dei nomine habeatur, a fidelibus quoque sanctæ Dei Ecclesiæ et nostris diligentius conservetur, manu propria subter firmavimus, et sigilli nostri impressione signari jussimus. Actum in Pascha apud Sanctum Dionysium, anno xi regni Roberti gloriosissimi regis Francorum, indict. 1. Franco cancellarius ex regio præcepto recognovi, atque subscripsi. »

2

Qualiter autem monialibus illis expulsis, Argentolii monasterium rursus ad monachos redierit, infra pluribus adnotabitur.

Nota XXIII, pag. 16.

Eis videlicet corporis mei partibus amputatis....—Quomodo castratus de nocte fucrit Abælardus, et qualiter omnes parisiensis civitatis ordines ad eum mane congregati stupuerint, aut quanta se afflixerint lamentatione, plagam illam corporis ejus plangentes, feminæ præsertim, optime quoque

Lege quas.' Lege S. Loanius.

describit Fulco, Diogilli prior, in epistola quam ad eum tunc pro consolatione direxit. « Membra, » inquit, «< quieti dederas et sopori, nullique malum inferre parabas; quum ecce manus impietatis et ferramentum exitiale sanguinem tuum innoxium gratis fundere non dubitaverunt. Plangit ergo hoc tuum vulnus et damnum venerabilis episcopi benignitas, quæ quantum licuit vacare justitiæ studuit. Plangit liberalium canonicorum ac nobilium clericorum multitudo. Plangunt cives civitatis, hoc dedecus reputantes, et dolentes suam urbem tui sanguinis effusione violari. Quid singularum feminarum referam planctum, quæ sic hoc audito lacrymis, more femineo, ora rigarunt propter te militem suum, quem amiserant, ac si singulæ virum suum aut amicum sorte belli reperissent extinctum? Tantus ergo omnium luctus extitit, ut melius videaris te debere velle periisse, quam servasse quod periit. Felix se nescit amari. Pene tota civitas in tuo dolore contabuit. Habes arrham veræ dilectionis in te, quam si prius agnovisses, nullas meo judicio divitias illi comparabiles æstimares. » Nec prætermittenda etiam sceleris tam nefandi vindicta sive justitia, quam in fine subjungit, his verbis : « Nam quidam illorum qui tibi nocuerunt, oculorum privatione, et genitalium abscisione mutilati sunt. Ille autem qui per se factum abnegat, jam ab omni possessione sua, bonorum suorum comportatione exturbatus est. » [Vide Epistolam Fulconis ad calcem hujusce voluminis. ]

Nota XXIV, pag. 17.

Ambo itaque simul sacrum habitum suscepimus, ego quidem in abbatia Sancti Dionysi........ — Notior illa Sancti Dionysii Parisiorum antistitis abbatia, quam ut notis aliquibus indigeat. Petrum autem Abælardum in ea monachum induisse testatur vel Guillelmus Nangius in chronico sub annum Christi 1444, et ante eum Otho Frisingensis episcopus, lib. I de Rebus gestis Frederici I, cap. XLVII, his verbis : « Ubi (sive Parisius), occasione quadam satis nota non bene tractatus, monachus in monasterio Sancti Dionysii effectus est. Ibi die noctuque lectioni ac meditationi incubans, de acuto acutior, de litterato efficitur litteratior. » [Cf. Script. rer. gallic., t. XIII, p. 654.]

Nota XXV, pag. 47.

Erat autem abbatia illa nostra.... secularis admodum vitæ atque turpissimæ.— Attamen et non adeo longe antea, reges Hugo et Robertus reformationem illius procuraverant per manum venerabilis Odilonis abbatis cluniacensis, quem Fulbertus carnotensis episcopus archangelum cognominat. Asserit enim hoc imprimis Ademarus lemovicensis monachus in chronico, quum ait : « Beati Dionysii cœnobium, quod jam pristinam monasticam corruperat regulam, rex Hugo regulari honestate sicut in ecclesiis Domini rectum erat, honestius restauravit per manum venerabilis Odilonis abbatis, et alia sanctorum nonnulla monasteria in decorem pristinæ disciplinæ revocavit. » Asserit et Iotsaldus cluniacensis monachus in Vita sancti Odilonis, lib. II, cap. 1x, in hæc verba : « Lutetiæ Parisiorum proximum est monasterium Sancti Dionysii Martyris gloriosi corporis honore præclarum. Qui locus a Francorum regibus Hugone et Roberto viro Dei Odiloni fuerat commissus, ut monachili ordine, et doctrina regularis vitæ proveheretur in melius. In quo cœnobio aliquando Dei famulus commanens vitæ pabulum et salutis haustum facundo ore suis auditoribus ministrabat. Gerebat tunc officium præposituræ senior Ivo amicabilis homo, qui bene meritum patrem observare et colere studebat, etc. »

Nota XXVI, pag. 17.

Cujus abbas ipse, quo cæteris prælatione major, tanto vita deterior....— Abbati huic Sancti Dionysii nomen Adam, qui cœpit regere monasterium anno 1094, sed utrum tam infamis vitæ fuerit uti scribit hic Abælardus, haud immerito dubitari potest. Nam et pauperum Christi curam magnam gessisse, patet vel ex his ejus litteris, quas tabulæ sandionysianæ suggesserunt :

De quinque modiis annonæ datis ab eleemosynario pauperibus.

« In Dei nomine ego Adam, Dei gratia monasterii martyris Christi Dionysii abbas, patefieri volo universitati fidelium, quod xiii nostræ prælationis anno, in terra nostra fames adeo prævaluit, ut annona

quamvis caro pretio emenda vix posset inveniri; qua inopia pauperes afflicti et pene exanimes officinis nostris multipliciter se ingerebant. Fores vero domus eleemosynæ quotidie innumeri irrumpebant, quorum afflictioni ego et fratres nostri condolentes in capitulum convenimus, et qualiter eorum penuriæ et defectioni a nobis subveniri posset tractare cœpimus. Hoc nobis tractantibus, frater Joannes, cui eleemosynam commiseramus, surrexit in medio; dixitque quoniam si domum eleemosynæ resque sibi adjacentes ab omni exactione ministerialium Sancti Dionysii, omnique mala consuetudine liberam esse concederemus, ipse quæreret v modios annonæ, et daret subventioni pauperum, Igitur quod petebat concessi fieri consensu totius capituli, etc. Hujus rei sunt testes, in primis ego Adam abbas, qui hanc chartam fieri præcepi, deinde dominus Theobaldus fossatensis abbas, Allelmus prior, etc. Actum anno ab incarnatione Domini mcxi, indict. iv, epacta ix, ccvi (concurr. vi?), cycl. x, Cl. xiv, L. vi kal. aprilis, die Paschæ iv non. aprilis, luna ejus xx, regnante domino Ludovico Philippi regis filio, anno regni ejus iv, mense maio. »

Quinimo, sunt aliæ quoque ibidem litteræ, quibus pietas et affectus ejusdem erga divini cultus honorem ac amplificationem elucere videntur, hoc modo:

Donatio Adæ, abbatis Beati Dionysii totiusque conventus, de ecclesia Sancti Petri ad ecclesiam Sancti Pauli.

« In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen. Adamı, Dei gratia abbas monasterii martyrum Christi Dionysii, Rustici et Eleutherii, omnibus sanctæ et universalis Ecclesiæ filiis tam præsentibus quam futuris. Notum fieri volo omnium vestrum caritati, quod ego et capitulum nostrum, scilicet ecclesia Beati Dionysii, communi decreto et favore dedimus, et manu nostra per claves ecclesiæ [quas? ] super altare posuerimus ad dotem ecclesiæ quando dedicandæ; dedimus, inquam, basilicæ Sancti Pauli ecclesiam Sancti Petri juxta se sitam liberam et quietam. Dedimus quoque potestatem ponendi in ea presbyterum et ejiciendi, salvo honore ecclesiæ nostræ. Hujus vero donationis nostræ causa est ut quotannis canonici Sancti Pauli in nocte natalis beati Dionysii cum processione veniant ad ecclesiam, in qua corpore requiescit, ibique matutinos festive decantent ante nostros. Radulfo autem presbytero de Fossa cognomine, qui præfatam ecclesiam Sancti Petri per nos tenebat, dedimus plenam præbendam in refectorio in prima mensa, ut eam plenariam habeat quandiu vixerit. Præbendam quoque panis ac vini, quam iidem canonici accipiebant in promptuario, concessimus accipi in refectorio. Qui vero dotem ipsam ecclesiæ abstulerit, et Radulfo prædicto præbendam sibi a nobis datam subtraxerit quandiu vixerit, divinæ ultioni et nostro subjaceat anathemati. Actum et datum ac roboratum in capitulo Sancti Dionysii, anno incarnati Verbi MCXIV, indict. vu, epact. xxIII, concurrente iv, anno Hludovici regis vII. Signum Adæ abbatis, Sancti Alelmi prioris, etc. >>

Quare satis mirari non possum cür Abælardus etiam subjiciat se « intolerabiles » abbatis illius et monachorum Sancti Dionysii «< spurcitias frequenter atque vehementer modo privatim, modo publice redarguentem, omnibus supra modum onerosum atque odiosum effecisse, » nisi forsitan eis, quos postea infensissimos habuit, aliqua saltem verborum acrimonia parem gratiam referre voluerit. [Ita Quercetanus. Attamen fatendum est Abelardo monachorum Sancti Dionysii mores vehementius redarguenti divum etiam Bernardum omnino suffragari, cujus hæc verba sunt: « Locus quippe ab antiquo nobilis et regiæ dignitatis extiterat; palatii causis regumque exercitibus deservire solebat; sine cunctatione et fraude, sua Cæsari reddebantur; sed non etiam Deo quæ Dei sunt persolvebantur æque fideliter. Quod audivimus, non quod vidimus, loquimur : claustrum ipsum monasterii frequenter, ut aiunt, stipari militibus, urgeri negotiis, jurgiis personare, patere interdum et feminis.» (Epist. LXXVIII, Opp., Parisiis 1690, in-fol., t. I, col. 79. Cf. Script. rer. gall., t. XX, p. 727.)]

Nota XXVII, pag. 17.

Ad quas quidem tanta scholarium multitudo confluxit, ut nec locus hospitiis, nec terra sufficeret alimentis. - Nemo brevius infinitam illam scholarium Abælardi multitudinem expressit, quam Chro

nici mauriniacensis scriptor, quum ait [ap. dom. Brial, Scrip. rer. gallie., t. XII, p. 80]: « Petrus Abailardus, monachus et abbas, vir erat religiosus, excellentissimarum rector scholarum, ad quas pene de tota latinitate viri litterati confluebant. » Sed quod summatim et uno pene verbo complexus est, id Falco Diogilli prior etiam ante clarius ac specialius exposuerat. Nam in epistola qua consolatus est eum post castrationem [vide ad calcem hujusce voluminis, in appendice], de discipulis et auditoribus, ab Italia, Germania, Hispania, Anglia, Flandria, cunctisque Franciæ provinciis ad ejus scholas confluentibus, sic loquitur : « Roma suos tibi docendos transmittebat alumnos, et quæ olim omnium artium scientiam auditoribus solebat infundere, sapientiorem te se sapiente transmissis scholaribus monstrabat. Nulla terrarum spatia, nulla montium cacumina, nulla concava vallium, nulla via difficili licet obsita periculo et latrone quominus ad te properarent retinebat. Anglorum turbam juvenum mare interjacens et undarum procella terribilis non terrebat; sed omni periculo contempto, audito tuo nomine ad te confluebat. Remota Britannia sua animalia erudienda destinabat. Andegavenses eorum edomita feritate tibi famulabantur in suis. Pictavi, Vuascones, et Hiberi, Normannia, Flandria, Theutonicus et Suevus, tuum calere ingenium, laudare et prædicare assidue studebat, Prætereo cunctos Parisiorum civitatem habitantes, et intra Galliarum proximas et remotissimas partes, qui sic a te doceri sitiebant, ac si nihil disciplinæ non apud te inveniri potuisset. Ingenii claritate et suavitate eloquii, et linguæ absolutioris facilitate, nec non et scientiæ subtilitate permoti, quasi ad limpidissimum philosophiæ fontem iter accelerabant. » Ac ne quis inter alios de romanis scholaribus dubitet, id ipsum testatur et sanctus Bernardus licet Abælardo nostro paulo subinfensior, his epistolæ cxcIII verbis: «Securus tamen est, » nempe Petrus Abælardus, « quoniam cardinales et clericos curiæ se discipulos habuisse gloriatur. » [Opp., t. I, col. 186.] Et alibi Guidonem de Castello presbyterum cardinalem, qui postea Celestinus II papa fuit, ejus quoque auditorem fuisse subindicat. [Epist. xc, Opp., t. I, col. 485.] Verum ut pontificibus maximis et cardinalibus episcopos etiam aliquos eruditiores ad majoris nominis conjungamus, Petrus ille Novariensis, seu Lombardus, a Lombardia patria cognominatus, idemque postea parisiensis episcopus, et magister sententiarum, lectiones ejus præ cæteris amplexatus est. Denique Gaufridum Antissiodorensem, et Berengarium Pictaviensem, de quorum scriptis ac doctrina dicetur alibi, discipulos illius extitisse manifestius est quam ut probationibus indigeat.

Nota XXVIII, pag. 18.

Accidit... ut... quemdam theologiæ tractatum de Unitate et Trinitate divina scholaribus nostris componcrem. — Tractatus hic ille est quem edidimus ad calcem operis. [Vide edit. Amboes., p. 973-1136.] et cui varia nomina passim Abælardus ipse tribuit. In epistola enim ad Gaufridum parisiensem episcopumn, Opusculum de fide sanctæ Trinitatis appellat; in Commentario super Epistolam ad Romanos, frequenter Theologiam suam, et in præfatione operis, sacræ eruditionis Summam, sive divinæ Scripturæ Introductionem. Quod autem opus illud se composuisse dicit, ut scholarium petitioni satisfaceret, qui Trinitatem fidei christianæ fundamentum, humanis et philosophicis rationibus ac similitudinibus edisseri requirebant, et plus quæ intelligi quam quæ dici possent efflagitabant; hæc tamen sola non fuisse scribendi causa vel inde colligi potest, quod libro II ipsius operis, artic. iv docet, hæreses non adeo repressas fuisse suis temporibus, ut jam nullo fidei fundamento esset opus : imo nullos in tantam olim insaniam prorupisse hæreticos, quanta nonnulli contemporaneorum suorum debacchati essent. Et apertius articulo præcedenti : « Quicquid, » inquit, « horum quislibet constituat, miror qua me fronte aliquis arguat, si cæterorum de his scribentium providentiam laudet. Nisi forte in hoc nostrum jam penitus superfluere tractatum dicat, quod et illorum documenta sufficiant, et nullæ jam ulterius quibus resistendum sit pullulent hæreses, vel nulla de nostra fide supersint dubitationes, quæ aliquibus rationibus vel ad documentum, vel ad defensionem ejus egere videantur. Atque utinam ita sit! At vero ut innumeram multitudinem infidelium, quæ extra Ecclesiam est, tam judæorum scilicet quam ethnicorum præteream, quis ita omnes hæreses repressas profiteri audeat, ut jam nulla apud nos fidei sint schismata, nullæ ulterius faturæ sint dissensiones? » Composuit igitur

librum illum quum scholaribus, tum ad reprimendos divinorum librorum magistros hæreticos, qui suo tempore multa catholicæ fidei vel sanctis doctrinis adversa non solum tenebant, verum etiam docebant, « quorumque unus, » inquit artic. v, «< in Francia, alter in Burgundia, tertius in pago andegavensi, quartus in bituricensi, pestilentiæ cathedras tenebant. » Imo potissimum adversus hæresim unius ex illis scripsit, ut ipsemet declarat in epistola jam citata ad Gaufridum parisiensem episcopum, his verbis : «< Relatum est nobis a quibusdam discipulorum nostrorum supervenientibus, quod erectus ille et semper inflatus catholicæ fidei hostis antiquus, cujus hæresis detestabilis tres Deos confiteri, imo et prædicare suessionensi concilio a patribus convicta est, atque insuper exilio punita, multas in me contumelias et minas evomuerit, viso opusculo quodam nostro de fide sanctæ Trinitatis, maxime adversus hæresim præfatam, qua ipse infamis est, conscripto. » Et lib. II ipsius opusculi, art. vII: « Alter quoque, » inquit, « totidem erroribus involutus, tres in Deo proprietates, secundum quas tres distinguuntur persona, tres essentias diversas ab ipsis personis et ab ipsa Divinitatis natura constituit, ut scilicet paternitas Dei vel filiatio sive processiones quædam sint tam ab ipsis personis quan ab ipso Deo diversæ, » Quis autem fuerit hæreticus iste non diu quærendum, si quod Anselmus cantuariensis archiepiscopus ad Fulconem belvacensem episcopum de Roscelino Abælardi nostri primo præceptore scripsit attendatur. Sic enim inter cætera de perversis ejus circa Trinitatem erroribus a Rainaldo rhemensi archiepiscopo damnandis loquitur : « Audio, quod tamen absque dubietate credere non possum, quia Roscelinus clericus dicit in Deo tres personas esse tres res ab invicem separatas, sicut sunt tres angeli, ita tamen ut una sit voluntas et potestas, aut Patrem et Spiritum sanctum esse incarnatum, et tres Deos vere posse dici si usus admitteret; in qua sententia asserit venerabilis memoriæ archiepiscopum Lanfrancum fuisse, et me esse. Quapropter dictum est, concilium a venerabili rhemensi archiepiscopo Rainaldo colligendum esse in proximo. Quoniam ergo puto reverentiam vestram ibi præsentem futuram, volo ut instructa sit quid pro me respondere debeat, si ratio exegerit. » Et paulo post : « Quicunque blasphemiam quam supra posui me audisse a Roscelino dici pro veritate asseruerit, sive homo, sive angelus, anathema est, et confirmando dicam, quandiu in hac persisterit pertinacia, anathema sit, omnino enim christianus non est. » Quid Abælardi dictis convenientius, aut affinius dici potest? Attamen quod Anselmus addit hunc Roscelinum asseruisse Lanfrancum, et se, in eadem cum eo fuisse sententia, manifestius adhuc convincit illum ipsum esse contra quem Petrus noster scripsit. Ait enim idem in præfata epistola ad Gaufridum : « Hic contra egregium illum præconem Christi Robertum Arbrosello contumacem ausus est epistolam confingere, et contra illum magnificum Ecclesiæ doctorem Anselmum cantuariensem archiepiscopum adeo per contumelias exarsit, ut ad regis anglici imperium ab Anglia turpiter impudens ejus contumacia sit ejecta, et vix tum cum vita evaserit. Vult eum infamiæ habere participem, ut per infamiam bonorum suam consoletur infamiam, nec nisi bonum odit, qui bonus esse non sustinet. Qui ob intemperantiam arrogantiæ suæ ab utroque regno in quo conversatus est, tam Anglorum scilicet quam Francorum, cum summo dedecore expulsus est, et in ipsa, cujus pudore canonicus dicitur, Beati Martini ecclesia, nunquam1, ut aiunt, a canonicis verberatus, morem solitum servaverit. » Quæ verba faciunt et ad interpretationem alterius ejusdem Anselmi loci, qui scribens ad Urbanum II papam, refert quum beccense monasterium regeret præsumptam fuisse a quodam clerico in Francia talem assertionem : « Si in Deo tres sunt personæ, una tantum res, et non sunt tres res; ergo Pater cum Filio et Spiritu sancto est incarnatus. » Et postea subjungit illum in concilio a venerabili rhemensi archiepiscopo Rainaldo errorem suum abjurare coactum. Audisse tamen postea præfatæ novitatis auctorem in sua perseverantem sententia dicere, «< se non ob aliud abjurasse quod dicebat, nisi quia a populo verebatur interfici. » Præterea quæ Petrus Abælardus de concilio celebrato Suessionis, et Anselmus de defensione sententiæ post abjurationem factam dixerunt, eadem quoque omnia Ivo carnotensis episcopus Roscelino tribuit his epistolæ vii verbis : « Ivo Dei gratia Carnotensium humilis episcopus Roscelino. Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Si esses ovis centesima in deserto perdita, sed gregi jam

'Lege nonnunquam.