quum respexeris eam lippam. Nocturnum Lia conjugium habuit, quasi talis copula luce digna non fuerit. Quamdiu sterilis Rachel permansit, incolumis vixit : fecunda postmodum facta, proprio partu est extincta. Ex quo patenter innuitur quam periculose id, unde gloriamini, suscipiatur : et quod hæc gloria, ruina potius sive dejectio quam exaltatio sit dicenda. Quorum quidem facilem casum, et periculosum ascensum, juxta illud Psalmistæ1 : « Dejecisti eos dum allevarentur, » beatus Hieronymus attendens, quodam loco ad Heliodorum monachum his scribit verbis: << Quod si te quoque ad eumdem ordinem pia fratrum blandimenta sollicitant, gaudebo de ascensu, sed timebo de lapsu. » Idem adversus Vigilantium solitariæ, hoc est monasticæ vitæ securitatem commendans, ait3 : « Cur, » inquies, «< pergis ad eremum? Videlicet ut te non audiam, non videam, ut tuo furore non movear, ut tua bella non patiar, ne me capiat oculus meretricis, ne forma pulcherrima ad illicitos ducat amplexus. Respondebis : Hoc non est pugnare, sed fugere. Sta in acie, adversariis armatus obsiste; ut postquam viceris, coroneris. Fateor imbecillitatem meam : nolo spe pugnare victoriæ, ne perdam aliquando victoriam. Si fugero, gladium devitavi: si stetero, aut vincendum mihi est, aut cadendum. Quid autem necesse certa dimittere, et incerta sectari? Aut scuto, aut pedibus mors vitanda est. Tu, qui pugnas, et superari potes, et vincere. Ego quum fugero, non vinco' in eo quod fugio, sed ideo fugio, ne vincar. Nulla securitas est, vicino serpente dormire. Potest fieri, ut me non mordeat: tamen potest fieri, ut aliquando me mordeat. » Idem ad Oceanum de morte Fabiola : « Caveat religiosus ibi vivere, ubi necesse habeat quotidie aut perire, aut vincere. Securius enim est perire non posse, quam juxta periculum non perire. » Hanc et Seneca maximus ille morum philosophus sententiam tenens, et sic philosophari Lucilio suo consulens, ait Epistolarum, quas ad eum scribit, quinquagesima tertia : « Non tantum corpori, sed etiam moribus salubrem locum eligere debemus. Id agere debemus, ut irritamenta vitiorum quam longissime profugiamus. Indurandus est animus, et a blandimentis voluptatum procul abstrahendus. Una Hannibalem hiberna solverunt, et indomitum illum nivibus atque Alpibus virum enervaverunt fomenta Campaniæ. Armis vicit, vitiis victus est. Nobis quoque militandum est, et quodam genere militiæ, quo nunquam otium datur. Debellandæ sunt imprimis voluptates : quæ, ut vides, sæva quoque ad se ingenia rapuerunt. Si quis sibi proposuerit quantum operis agressus sit, sciet nihil delicate, nihil molliter esse faciendum. » Sed ad hæc fortassis tam sanctorum Patrum quam philosophorum consilia respondebis 3 5 • Psalm. LXXII, v. 18.- ? Opp., t. IV, part. II, col. 10.- Ibid., col. 288.car in eo quod fugio, sed ideo fugio ne vincar. » — ' Epist. LI. 5 - * Legit Dom. Martianay: «Non vin revera periculosum esse administrationem ecclesiasticam suscipere, ac difficillimum in ea, quantum oportet desudare: sed profecto tanto majora constat esse præmia, quanto huic labori major incumbit difficultas. Cui primum illud respondeo Tullianum : « Quod si laboriosum, non statim præclarum. » Alioquin in Ecclesia Dei, qui quotidianis nuptiarum molestiis et sollicitudinibus implicantur assiduis, his preferendi essent, qui cœlibem vitam ducentes, minus onere sæculi premuntur, et ob hoc liberius atque purius Deo vacant, tanquam lectuli quietem adepti. Denique si pro augmento meritorum eos extollis, qui de virtutibus suis confidentes, pugnas tentationum et illecebras mundi magis sustinere quam fugere decreverunt, vide utrum his, qui continentiam voverunt, consulendum sit, ut in lupanaribus, vel ubi crebras fornicationes'..., vide aut hanc virtutem studeant conservare, et se sponte periculis objicientes, sed quæ magis angelos, quam homines attendentes, tanta securitate sui Deum præsumant tentare. Cur etiam clerici feminas in contubernio suo habere prohibentur, nisi tales consanguinitatis personas, de quibus nulla suspicio turpitudinis possit haberi? Quas quoque vester maxime, ut dicitis, præceptor Augustinus in tantum declinare decrevit, ut nec sanctissimam sororem secum habitare pertulerit, dicens : « Quæ cum sorore mea sunt, sorores meæ non sunt. » Cur et vos ipsi canonici regulares a vobis ipsis noviter appellati, sicut et noviter exorti, magno ambitu murorum claustra vestra sepientes, more monachorum, ab illecebris et tentationibus sæculi manetis divisi? Si ergo, ut vos quoque docetis, et omnibus patet, imbecillitati humanæ magis provideri convenit a periculis, quam ultro se objicere illis; profecto consilium est omnia tentamenta, quoad possumus, evitare, præsertim si eam eligamus vitam, quæ et majoris sit meriti, et minus pateat tentationi. Quod tam auctoritate Patrum, quam certis rerum declaratur exemplis. Vitam contemplationis, quietem tumultuosæ fidelium actioni constat a Domino prælatam fuisse : et Mariæ partem, quam optimam dixit, parti Marthæ certum est anteferri. Quamvis enim Martha reficeret Dominum, felicius Maria reficiebatur a Domino, et longe meliorem Dominus quam Martha ministrabat refectionem'. Martha ministratio est necessaria corporis providere, verbum prædicationis erogare, aliorum magis, ex officio proprio, quam sui curam gerere. Non enim Ecclesiæ pastores, in eo quod pastores sunt, tam de propriis quam de subjectorum pabulis habent cogitare, nec in hoc tam sibi quam aliis proficiunt. Unde et Dominus quum in hoc officio Petrum constitueret, nequaquam ait3 : << Pasce teipsum, » sed, « pasce oves meas,» sive, «agnos meos, » hoc est pane spiritalis doctrinæ vel exhortationis ipsos instrue vel confirma. De quo quidem ' Videtur hic aliquid deesse. Luc., cap. x, v. 39 et seq. 3 5 Joan., cap. xxi, v. 15 et 17. pane divini verbi scriptum est alibi1 : « Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei. » Quod si hoc tempore clericorum ac monachorum laborem ac vitæ duritiam conferatis, non est hoc longa disputatione discutiendum, quod quotidianis experimentis fit manifestum. Confer episcopos cum abbatibus, archipresbyteros ecclesiarum cum prioribus monasteriorum, clericos cum monachis : et quoslibet consule', qui quibus inter ipsos magis asperam vel laboriosam vitam ducant, ut si laborem penses, ad meritum nos longe superiores invenias, quibus vos ipsi non aliam quam pœnitentium vitam adscribitis, et claustra nostra non loca dignitatis, sed pœnitentiæ carceres nuncupatis. Quam et beatus Hieronymus a vita clericorum distinguens, ad Heliodorum de morte Nepotiani scribit his verbis3 : « Si quis relicto clericatu, duritiæ se tradiderit monachorum, sit creber in orationibus, vigilans in precando, lachrymas Deo, non hominibus offerat. » Certe si clericorum arctior esset vita, et qui ecclesiastica præsunt dignitate, vitæ quoque præeminerent austeritate; nequaquam monachi tanto desiderio appeterent episcopari, nec spiritales patres tanta sollicitudine clericos etiam ad monasticam conversationem invitarent. Quale et illud est prædicti doctoris præsidium diaconem exhortantis : « Diaconus, >> inquies, << Ecclesiam tuto deserere non possum. Vereor ne incurram sacrilegium, si altaria derelinquam. Sed considera, obsecro, satis esse difficile locum Stephani implere vel Pauli, in angelico stare ministerio, et populos subjacentes candenti desuper veste despicere. Pretiosum est margaritum, sed cito frangitur, fractumque non potest instaurari. » Item: « Quum vitam in urbibus lacerent bonam, quid facies frater in medio? aut sectaberis quæ sunt adversa continentiæ : aut, si facere nolueris, ipse damnaberis. Prætermitto varias illecebras, quibus etiam rigidissimi emolliuntur animi. Nunc illud affirmo, quod etiam si ita non essent, ad comparationem tam ingentis boni, minora deserere debueras. Adde quod diaconus es, sed abcessu tuo Ecclesiæ damna non sentient. Elias vixit in eremo. Eliseum prophetarum secutus est chorus. Præcursor Domini Joannes nutritus in solitudine, ad hoc tantum descendit ad Jordanis ripas, ut populos argueret confluentes, et pharisæos intelligens clericos Judæorum, generationes vipereas denotaret. Nuper Ægypti deserta vidisti, intuitus es angelicam familiam. Quanti ibi flores sunt? quam spiritualibus gemmis prata vernantia? Vidisti serta, quibus Dominus coronatur. » Item : « Habebis cellulam, quæ te solum capiat. Imo non eris solus, angelica tecum turba versabitur. Tot socii, quot sancti. Leges Evangelium, fabulabitur tecum Jesus. Replicabis apostolos vel prophetas. Numquid poteris talem alium tuis sermonibus habere consortem? » Sectemur saltem mulierculas, sexus nos doceat infirmior. Quantæ divitiis pariter et nobilitate pollentes (nolo enim vocabula dicere, ne adulari videar) relictis facultatibus, pignoribusque contemptis, id factu facile judicaverunt, quod tu proprio putasti timore difficile? INVECTIVA IN QUEMDAM IGNARUM DIALECTICES, QUI TAMEN EJUS STUDIUM REPREHENDEBAT, ET OMNIA EJUS DOGMATA PUTABAT SOPHISMATA ET DECEPTIONES. Nullum novimus codicem in quo contineatur hoc opusculum, vel fragmentum potius, ab Amboesio primo vulgatum; sed illud certa fide carere quis possit arbitrari, quum in eo multa occurrant quæ in cæteris Abælardi operibus reperias? Noster enim sive in Introductione ad Theologiam, sive in Christiana Theologia, utilitatem dialectices comprobavit, amplius quidem ac fusius, sed iisdem innixus argumentis et eorumdem auctoritate. Quum vero contemptius ac confidentius ibi in adversarium invehatur, hinc colligere possumus opusculum illud, ut nonnullis placuit, compositum ante fuisse quam concilium Suessionense opera Abælardi dedecore quodam notavisset, « Mystica quædam de vulpe fabula in proverbium a vulgo est assumta 2. Vulpes,» inquiunt, «conspectis in arbore cerasis, repere in eam cœpit, ut se inde reficeret. Quo cum pervenire non posset et relapsa decideret, irata dixit: «< Non curo cerasa: pessimus est eorum gustus. «< Sic et quidam hujus temporis doctores, quum dialecticarum rationum virtutem attingere non possint, ita eam exsecrantur ut cuncta ejus dogmata putent sophismata, et deceptiones potius quam rationes arbitrentur. Qui «< cœci duces cœcorum3 nescientes,>> ut ait Apostolus*, «< de quibus loquuntur, neque de quibus affirmant, » quod nesciunt damnant, quod ignorant accusant. Lethalem judicant gustum quem nunquam attigerunt. Quidquid non intelligunt, stultitiam dicunt : quidquid capere non possunt, æstimant deliramentum. Quos quidem rationis expertes, quia rationibus refellere non valemus, testimoniis saltem sanctarum Scripturarum, quibus se plurimum niti fatentur, eorum præsumptionem compescamus. Agnoscant igitur eam, quam vehementius detestantur, artem, hoc est dialecticam, quasi sacræ lectioni contrariam, quantum ecclesiastici doctores commendent, quantum eam sacræ Scripturæ necessariam judicent. Hanc quippe scientiam tantis præconiis efferre beatus ausus est Augustinus, ut comparatione cæterarum artium eam solam facere scire fateatur, tanquam ipsa sola sit dicenda scientia. Unde libro secundo de Ordine ita meminit': « Disciplinam disciplinarum, quam dialecticam vocant. Hæc docet docere, hæc docet discere. In hac se ipsa ratio demonstrat atque aperit, quæ sit, quid velit : scit sacra sola, scientes facere non solum vult, sed etiam potest. » Idem in secundo de Doctrina christiana, quum inter omnes artes præcipue dialecticam et arithmeticam sacræ lectioni necessarias esse profiteatur, illam quidem ad dissolvendas quæstiones, hanc ad allegoriarum mysteria discutienda, quæ frequenter in naturis numerorum investigamus, tanto amplius dialecticam extulit, quanto amplius eam necessariam assignavit, ad omnes videlicet quæstionum dubitationes terminandas. Ait autem sic3: « Restant ea, quæ non ad corporis sensus, sed ad rationem animi pertinent, ubi disciplina regnat disputationis et numeri. Sed disputationis disciplina ad omnia genera quæstionum, quæ in litteris sanctis sunt, penetranda et dissolvenda plurimum valet. Tantum ibi cavenda est libido rixandi, et puerilis quædam ostentatio decipiendi adversarium. Sunt enim multa, quæ appellantur sophismata, falsæ conclusiones rationum, et plerumque ita veras imitantes, ut non solum tardos, sed ingeniosos etiam minus diligenter attentos decipiant. Quod genus captiosarum conclusionum scriptura, quantum existimo, detestatur illo loco ubi dictum est*: « Qui sophistice loquitur, odibilis erit. » Plurimum autem dialecticam atque sophisticam artem ab invicem constat esse discretas, quum illa in veritate rationum, hæc in similitudine consistat earum, ista fallaces argumentationes tradat, illa fallacias earum dissolvat, et ex discretione verarum argumentationum falsas deprehendi doceat. Utraque tamen scientia tam dialectica scilicet quam sophistica ad discretionem pertinet argumentorum; nec aliter quis in argumentis esse discretus poterit, nisi qui falsas ac deceptorias argumentationes a veris et congruis argumentationibus distinguere |